მსგავსი კითხვები არაერთხელ მოგვისმენია გაუპატიურების მსხვერპლი ქალების მისამართით და ლამის უკვე ინსტინქტად ექცა საზოგადოებას ამ კითხვების დასმა.

როდესაც ქალი სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ხდება, საზოგადოება ყოველთვის მას ადანაშაულებს და გვერდს უვლის დამნაშავის ბრალეულობის აღიარებას. ქალებს ასწავლიან, როგორ უნდა მოიქცნენ და ჩაიცვან, რათა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლებად არ იქცნენ, იმის ნაცვლად, რომ მოძალადეებს აუხსნან მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე და დასჯის მექანიზმები გამკაცრდეს.

აღწერილ რეალობას ემატება ისიც, რომ სატელევიზიო გასართობი შოუების ერთ-ერთი მთავარი ხაზი ქალთმოძულე თუ ჰომოფობიური ხუმრობები და ქალის სხეულის განივთებაა, რაშიც მედია პრობლემას ვერ ხედავს და ამგვარი ქმედებით ხელს უწყობს ქალების დაკნინებას.

ეს მაგალითები საზოგადოებაში გაუპატიურების კულტურის (Rape Culture) არსებობის ნიშნებია, რაც ქმნის ისეთ საცხოვრებელ გარემოს, რომელშიც გაუპატიურება და სექსუალური ძალადობა ნორმალიზებულია და ამაზე თითქმის არავინ საუბრობს.

დაუსჯელობა გაუპატიურების კულტურის ყველაზე დიდი პრობლემა და მახასიათებელია. 2021 წლის იანვრის მონაცემების მიხედვით, წინა წელთან შედარებით, საქართველოში 5 პროცენტული მაჩვენებლით გაიზარდა სექსუალური ძალადობის შემთხვევები. მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალური ძალადობის სტატისტიკა იზრდება, მაინც სოციალური ნორმებიდან გადახრად აღიქმება ქალის მხრიდან გაუპატიურებასა თუ სექსუალური ძალადობის სხვა შემთხვევებზე ჩივილი და მოძალადის დასჯის სურვილის ქონა.

ქართული საზოგადოებისთვის გაუპატიურების კულტურა რამდენიმე ათეული წელია აქტუალური პრობლემაა. ოთხმოცდაათიან წლებში მიღებული პრაქტიკა იყო ქალის მოტაცება, გაუპატიურება და ამ გზით მისი ცოლად მოყვანა. ერთეული გამონაკლისების გარდა, მოტაცების მსხვრეპლ ქალებზე არავინ ამბობდა იმას, რომ მათზე იძალადეს, პირიქით, ეს ფაქტი მიღებული ყოველდღიურობა იყო.

აღსანიშნავია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ქალებზე სექსუალური ძალადობის პრაქტიკაც. ფიზიკური თუ ფსიქოსოციალუსრი დარღვევების გამო ქალებს არ აღიქვამენ სრულფასოვან ადამიანებად, შესაბამისად მათზე სექსუალური ძალადობაც არ აღიქმება დანაშაულად.

ამ სურათის შესაცვლელად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ ხმამაღლა ვსაუბრობდეთ გაუპატიურების კულტურის პრობლემურობაზე, არ ვადანაშაულებდეთ მსხვერპლს, შეგვეძლოს სექსუალური ძალადობის ამოცნობა და ვიცოდეთ, თუ რა ბერკეტები არსებობს ამ ტიპის ძალადობის წინააღმდეგ.

მთავარი სურათი: Vecteezy

წყარო

რას ნიშნავს ბავშვთა შრომა?

ბავშვთა შრომა გულისხმობს 5-იდან 17 წლამდე ბავშვთა ექსპლუატაციას ნებისმიერი ფორმის ისეთი შრომით, რომელიც ბავშვს ართმევს ბავშვობას, ხელს უშლის მის სკოლაში სიარულს და მისთვის მენტალურად, ფიზიკურად, სოციალურად ან მორალურად საზიანოა.

ბავშვთა შრომა საქართველოში

საქართველოში ბავშვთა შრომა ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა. ის უკავშირდება ქვეყნის მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას, მშობლების ცნობიერების დაბალ დონეს, ასევე ოჯახის მხრიდან არასრულწლოვნის ჭეშმარიტი ინტერესებისა და ინდივიდუალური საჭიროებების უგულებელყოფას.

სახალხო დამცველის 2021 წლის სპეციალური ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში ბავშვებს ხშირად უწევთ ისეთ სამუშაოში ჩართვა, რომელიც საფრთხეს შეიცავს მათი ასაკისა და განვითარებისთვის, რაც კიდევ უფრო გამწვავდა COVID-19-ის პანდემიის პირობებში. კვლევამ რამდენიმე პრობლემური ასპექტი გამოკვეთა:

♦ საქართველოში გავრცელებულია 14-18 წლამდე ბავშვთა შრომითი მიგრაცია, მათ შორის საზღვარგარეთ, სადაც ბავშვები დაბალი ანაზღაურების სანაცვლოდ არასათანადო პირობებში დიდი დატვირთვის სამუშაოებს ასრულებენ

♦ რეგიონებში ბავშვთა შრომა განსაკუთრებით შიდა მეურნეობებში ჩართულობით გამოიხატება. სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფ ოჯახებში მშობლები ყურადღებას არ აქცევენ ბავშვების გართობასა, დასვენებასა და განათლებას

♦ საკურორტო ზონებში ხშირია ბავშვების დასაქმება მომსახურების სფეროში, სადაც ბავშვებს მაღალი ტემპერატურის პირობებში მძიმე სამუშაოების შესრულება უწევთ

♦ შრომით საქმიანობაში ჩართულობის გამო ბავშვებს უწევთ სკოლის სისტემური გაცდენა და ხშირია სკოლის მიტოვების ფაქტებიც, განსაკუთრებით ასაკისა და, შესაბამისად, შრომაში ჩართულობის სიხშირის ზრდასთან ერთად

♦ არასათანადო რაოდენობით მობილიზებული რესურსების გამო ვერ ხერხდება ქუჩაში ბავშვთა შრომის დროული იდენტიფიცირება და აღმოფხვრა

♦ სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2015 წელს შრომაში ჩართული 24 400 ბავშვიდან 63.9% სახიფათო შრომით იყო დაკავებული, რაც მოიცავდა ბავშვისთვის არაჯანსაღ და ძალადობის ფაქტებს, ყვირილს, ფიზიკურ შეურაცხყოფას, მავნე და ბინძურ სამუშაო გარემოს, საშიშ ნივთიერებებსა და აპარატურასთან შეხებას

♦ საზოგადოება არასაკმარისადაა ინფორმირებული ბავშვთა შრომითი უფლებების შესახებ და არათუ ვერ იცავს მათ შრომის საზიანო ფორმებისგან, არამედ ზოგჯერ, სულაც, უგულებელყოფს მსგავს ფაქტებს

ბავშვთა შრომის წინააღმდეგ ბრძოლის საერთაშორისო დღე

ბავშვთა შრომის წინააღმდეგ ბრძოლის საერთაშორისო დღე 2002 წლიდან აღინიშნება და ის მნიშვნელოვანია, რათა გვახსოვდეს, თუ რა რეალობაში უწევთ ბავშვებს ცხოვრება. საჭიროა, გაიზარდოს ამ პრობლემის ცნობადობა და მაქსიმალურად ვეცადოთ მის აღმოფხვრას მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.

საქართველოში ბავშვთა შრომის საკითხის სიმწვავის მიუხედავად, საკანონმდებლო სივრცე ამ კუთხით მოწესრიგებული არ არის და ვერ ხერხდება ბავშვთა შრომის ეფექტიანი გამოვლენა, შეფასება, კონტროლი და აღმოფხვრა. მეტი შედეგიანობისთვის საჭიროა, ქვეყნის კანონმდებლობა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სტანდარტებს, რეგულირების მექანიზმი კი უფრო მოქნილი გახდეს.

წყარო

როგორ განიმარტება და რას გულისხმობს მოხუცებზე ძალადობა?

მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციის განმარტებით მოხუცებზე ძალადობა ნიშნავს სხვადასხვა სახის ძალადობასა და შეუსაბამო მოპყრობას იმ ადამიანების მიმართ, რომელთა ასაკიც 60 წლის ზემოთაა. მოხუცებზე ძალადობა შეიძლება იყოს სხვადასხვა ტიპის: ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობა, ემოციური ან ფინანსური ძალადობა და მიტოვება.

მოხუცებზე ძალადობის სტატისტიკა და ფაქტები

♦ 2020 წლის მონაცემებით, მსოფლიოს გარშემო 60 წელზე ზემოთ მყოფი ყოველი 6 ადამიანიდან ერთი მაინც ყოფილა ძალადობის მსხვერპლი.

♦ კოვიდ-19-ის პანდემიის დროს გაიზარდა მოხუცებზე ძალადობის შემთხვევები – ხუთი მოხუციდან ერთი ძალადობის მსხვერპლი გახდა.

♦ მოხუცზე ძალადობის 24 შემთხვევიდან საშუალოდ ერთის შესახებ აცხადებენ შესაბამის უწყებაში.

♦ ნავარაუდებია, რომ მოხუცებზე ძალადობის შემთხვევების სტატისტიკა კიდევ უფრო გაიზრდება. 2050 წლისთვის 60 წელზე ზემოთ მყოფი მოხუცების რიცხვი 2 მილიარდს მიაღწევს და მათგან 320 მილიონი მოხუცი გახდება ძალადობის მსხვერპლი.

რატომ არიან მოხუცი ქალები ძალადობის უფრო დიდი რისკის ქვეშ?

მსოფლიოს გარშემო ქალების უმეტესობას მთელი ცხოვრების განმავლობაში უფრო ნაკლები ანაზღაურება აქვს, ვიდრე კაცების. ამას ემატება ისიც, რომ პატრიარქალური სისტემა უზღუდავს ქალს საკუთარი კაპიტალის დაგროვების შესაძლებლობას და არ აძლევს იმის საშუალებას, რომ ეკონომიკურად დამოუკიდებელი იყოს. აქედან გამომდინარე, მოსალოდნელია, რომ ქალები ასაკში შესვლის პარალელურად ფინანსურად ოჯახის სხვა წევრებზე დამოკიდებულები გახდებიან, შესაბამისად, იზრდება იმის რისკიც, რომ მათზე იძალადებენ.

მეორე მნიშვნელოვანი ფაქტორია ის, რომ, როცა ქალს ასაკის გამო აღარ შეუძლია საოჯახო საქმეების კეთება, ის ოჯახის მხრიდან ტვირთად აღიქმება და იზრდება მათზე ძალადობის ალბათობაც.

მოხუცებზე ძალადობის ცნობადობის ამაღლების დღე, 15 ივნისი

მოხუცებზე ძალადობის ცნობადობის ამაღლების დღე 2006 წლიდან ყოველწლიურად 15 ივნისს აღინიშნება. ამ დღის მიზანია, რომ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გაზარდოს ცოდნა იმის შესახებ, თუ რა თემებს ეხება და გულისხმობს მოხუცებზე ძალადობა, რა არის ამ ძალადობის გამომწვევი მიზეზები და რა ბერკეტები გააჩნია საზოგადოებასა თუ სახელმწიფოს მსგავსი სახის ძალადობის შემთხვევების შესამცირებლად.

წყარო

სექსუალური ძალადობის თემაზე ყოველდღიურ საუბრებსა თუ ახალმომხდარ ამბებზე გამოხმაურებებში ხშირად ვაწყდებით მოვლენას, რომელსაც „მსხვერპლის დადანაშაულება“ ეწოდება (იგივე ვიქტიმ-ბლეიმინგი; ინგლ. Victim blaming).

შესაძლოა, ტერმინი არ გეცნოთ, თუმცა ის ჩვენი ყოველდღიურობის კარგად ნაცნობი ნაწილია. ხშირად ძალადობის — განსაკუთრებით სექსუალური ძალადობის — მსხვერპლს ადამიანები ბრალს სდებენ მომხდარში, თითქოს ძალადობა მათივე ქმედებების შედეგი ყოფილიყო, ნაცვლად იმისა, რომ პასუხისმგებლობა დააკისრონ ნამდვილ დამნაშავეს: მოძალადეს.

რატომ ხდება მსხვერპლის დადანაშაულება?

ხშირად ადამიანებს ეს დამოკიდებულება იმიტომ გვიჩნდება, რომ თავი დაცულად ვიგრძნოთ. ამის დაჯერება უფრო მარტივია, თუკი წარმოვიდგენთ, რომ მსხვერპლმა რაღაც დააშავა ან არასწორად გააკეთა. ამით საკუთარ თავს ვარწმუნებთ, რომ თვითონ იმავე შეცდომას არ გავიმეორებთ, ყველაფერს „სწორად“ ვიზამთ და, შესაბამისად, ჩვენზე არ იძალადებენ.

მსხვერპლის დადანაშაულება ერთგვარი თავდაცვის მექანიზმია და ის ადამიანს სამყაროს სამართლიანობის დაჯერებაში ეხმარება: „ცუდი რაღაცები ცუდ ხალხს ემართება, მე კი ასეთი არ ვარ“. ამ დროს მთლიანად უგულებელყოფილია ის ფაქტი, რომ ზიანის მიყენებაში მოძალადეები არიან დამნაშავეები.

ამავე მიზეზით ხშირად ძალადობის მსხვერპლიც ადანაშაულებს საკუთარ თავს — რომ თვითონ ქნა რაღაც არასწორად ან საკმარისად არ ეცადა მომხდარის თავიდან არიდებას. დამამშვიდებელია იმაზე ფიქრი, რომ ასე თუ აღარ ჩაიცვამ, ამდენს თუ არ დალევ ან ასე აღარ მოიქცევი, იგივე აღარასდროს გადაგხდება თავს.

თუმცა საკუთარი თავის ასე დადანაშაულება ძალიან არაჯანსაღია და ადამიანის მენტალურ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობას სერიოზულად აზიანებს.

სექსუალური ძალადობა არასდროს არ არის მსხვერპლის ბრალი. მასში ყოველთვის მოძალადეა დამნაშავე.

რატომ არის მსხვერპლის დადანაშაულება სახიფათო?

როდესაც მსხვერპლის დადანაშაულება მიღებული ნორმაა, დაზარალებულები ხშირად არც კი აცხადებენ მომხდარი ძალადობის შესახებ. საზოგადოებრივ დონეზე ეს იმას ნიშნავს, რომ უფრო ნაკლები რაოდენობის დანაშაულის შესახებ ატყობინებენ შესაბამის ორგანოებს და უფრო ნაკლები დამნაშავე ისჯება.

მსხვერპლის დადანაშაულება ასევე ახალისებს ძალადობრივ ქმედებებს. ის საშუალებას აძლევს პოტენციურ მოძალადეებს, იფიქრონ, რომ დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში არავითარი პასუხისმგებლობა არ დაეკისრებათ.

რა უნდა გვახსოვდეს?

ყველა ადამიანს აქვს უფლება, ის გააკეთოს, რაც უფრო უსაფრთხოდ აგრძნობინებს თავს. თუმცა, არავინაა ვალდებული, შეზღუდოს საკუთარი გამოხატვის თავისუფლება მხოლოდ იმიტომ, რომ სამყაროში მოძალადეები არსებობენ.

მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ სექსუალური ძალადობა არასდროს არ არის მსხვერპლის ბრალი: ძალადობა იმიტომ ხდება, რომ ვიღაცამ გადაწყვიტა, ის ჩაიდინოს, და არა იმიტომ, რომ ადამიანმა რაღაც ადგილას კონკრეტული რამ ჩაიცვა, თქვა ან გააკეთა.

არასდროს არავის არანაირ პირობებში არ აქვს სხვაზე ძალადობის ან სხვისი შევიწროების უფლება — პასუხისმგებელი ასეთ ქმედებებზე ყოველთვის მოძალადეა.

მთავარი სურათი: City Life

წყარო

რა გახსენდებათ სიტყვა „რევოლუციაზე“?

ამ სტატიაში ქართულ, ჩუმ სექსუალურ რევოლუციაზე ვისაუბრებთ და, ალბათ, არ გაგიკვირდებათ, თუ სექსუალური გათავისუფლების  შთამბეჭდავ მიღწევებსა და ძირეულ  ცვლილებებზე ვერ მოგიყვებით.

რა მოხდა საქართველოში?

ინფორმაციის ხელმისაწვდომობამ, ინტერნეტმა და საკუთარი ფიზიკური გარემოს გარეთ კომუნიკაციის შესაძლებლობამ საქართველოში ნელ-ნელა მოიტანა სექსის მიმართ დამოკიდებულების ცვლილება. გავრცელებული სტანდარტი, რომ ქალისთვის სექსი მხოლოდ გამრავლების ან ქმრისთვის სიამოვნების მინიჭების საშუალება უნდა იყოს, ახალგაზრდა ქალების ნაწილში კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა. თუმცა ეს პროცესი დღემდე, ტაბუებისა და სტერეოტიპების ფონზე მიმდინარეობს.

მიუხედავად იმისა, რომ არც სახელმწიფო და არც საზოგადოების კონსერვატიული ნაწილი ამას არ აღიარებს, ფაქტია, რომ საქართველოში ქალების ნაწილს აქვს სექსი ქორწინებამდე. ისიც ფაქტია, რომ ამ ქალების რიცხვი მატულობს.

ევროპასა და ამერიკაში ჯერ კიდევ 1966 წელს „აღმოაჩინეს“, რომ ქალი იმავენაირად იღებს სიამოვნებას სექსისგან, როგორც კაცი — აქვს სექსუალური სურვილები, გემოვნება და განიცდის ორგაზმს.

^{წყარო: dribbble / Laura Sauchelli}

სწორედ ამ ნარატივის შედეგია ის რეალობა, რომელშიც დღესდღეობით საქართველოში ქალები ცხოვრობენ.

შედარებისთვის, თუ ამერიკასა და ევროპაში სექსუალური რევოლუცია კონტრაცეფციისა და აბორტის ლეგალიზაციითა და საგანმანათლებლო სისტემის ცვლილებით დაიწყო, ქართული ამბავი საპირისპიროა:

ქალთა საჭიროებებისა და გამოწვევების სრული უგულებელყოფით სახელმწიფომ გოგოები და ქალები აბსოლუტურად მარტო დატოვა სექსუალურ-რეპროდუქციული უსაფრთხოების, ჯანმრთელობისა და განათლების თვალსაზრისით. რამაც შედეგად მოიტანა ის, რომ ქალებს საკუთარი მძიმე გამოცდილებებით მოუხდათ ყველაფრის სწავლა მათი სხეულის, სექსუალობის, სექსისა და რეპროდუქციის შესახებ.

ქალების გამოწვევები ჩუმ სექსუალურ რევოლუციაში

როცა ქართულ სექსუალურ რევოლუციას „ჩუმს“ ვუწოდებთ, იმ ინფორმაციულ და საგანმანათლებლო ვაკუუმს ვგულისხმობთ, რომელიც სექსუალურ-რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების კუთხით გატარებულმა სიჩუმის, პროცესის უგულებელყოფისა და ტაბუს დადების პოლიტიკამ შექმნა. საბოლოოდ კი, ამ პოლიტიკამ ქალები შემდეგი გამოწვევების წინაშე დააყენა:

ადრეული სექსი

მოზარდობის პერიოდში სქესობრივი ცხოვრების დაწყებას არაერთი არაჯანსაღი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს. ერთ-ერთი მათგანი კი ისაა, რომ გოგოებს ძალიან მწირი ან თითქმის არანაირი ინფორმაცია არ აქვთ საკუთარ სხეულზე და მისი განვითარების ეტაპებზე, შესაბამისად არც ჯანმრთელობის იმ რისკებზე, რომლებიც სქესობრივი ცხოვრების ადრეულ ასაკში დაწყებას შეიძლება მოჰყვეს. ამ კუთხით საგანმანათლებლო სისტემა არცერთ საბაზისო მოთხოვნას არ პასუხობს და ამას ემატება ისიც, რომ არცერთი სივრცე (ოჯახი, ნათესავები, სკოლა და ა.შ.) არ არის უსაფრთხო იმისთვის, რომ გოგოებმა ამ თემაზე ისაუბრონ, რჩევა ითხოვონ და გააზრებული, რაციონალური გადაწყვეტილება მიიღონ.

^{წყარო: dribbble / Zara Picken}

აუცილებლად გასათვალისწინებელია ისიც, რომ გარდატეხის ასაკში მოზარდები მგრძნობიარეები და მოწყვლადები არიან. ამ ასაკის ბავშვები მარტივად ხდებიან მანიპულაციის, ძალადობისა და შევიწროების მსხვერპლი. შესაბამისად, მათი „გადაწყვეტილება“ – ჰქონდეთ სექსი, ზოგჯერ სულაც არაა მათი და სწორედ მანიპულირებისა და შევიწროების შედეგადაა მიღებული. მსგავსი შემთხვევები ხშირად ხდება ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების მიზეზი, როგორც მოზარდობის პერიოდში, ისე ზრდასრულ ასაკშიც, პოსტტრავმული გამოვლინებების ფორმით.

სქესობრივი ცხოვრების დაწყება გააზრებული, რაციონალური და ქალის სურვილზე დაფუძნებული გადაწყვეტილება უნდა იყოს, ხოლო ინფორმაციისა და საბაზისო სექსუალური განათლების გარეშე ამ ტიპის გადაწყვეტილების მიღება შეუძლებელია.

დაუცველი სექსი

საბაზისო სექსუალური განათლების გარეშე დარჩენილ თინეიჯერებს უსაფრთხო სექსზე ინფორმაცია ჭორებისა და მითების დონეზე აქვთ და ხშირად არ იციან, რა რისკების წინაშე აყენებთ დაუცველი სექსი.

^{წყარო: dribbble / MISS CHATZ}

სწორედ ეს ხდება არასასურველი ორსულობის, სექსუალური გზით გადამდები ინფექციებისა და დაავადებების შემთხვევების მიზეზი, რასაც საზიანო და ტრავმული გავლენა აქვს როგორც ფიზიკურ, ისე მენტალურ ჯანმრთელობაზე.

აბორტი

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში აბორტის მრავალწლიანი პრაქტიკა გვაქვს და უფროსი თაობებისგან არაერთხელ მოგვისმენია, რომ ერთი ქალი საშუალოდ 10-15 აბორტს იკეთებდა, ეს თემა მაინც ტაბუდადებულია და მორალის ჭრილში განიხილება.

თუმცა ეს გასაკვირი სულაც არაა, რადგან ამ პერიოდშიც აბორტის მიზეზი ისევ ინფორმაციისა და განათლების დეფიციტი იყო: ქორწინებაში დაცული სექსის არარსებობის ფონზე, ქალებს ხშირად ჰქონდათ არასასურველი ორსულობის შემთხვევები და აბორტის გადაწყვეტილებაც უფრო ხშირად მიიღებოდა.

^{წყარო: dribbble / Rokas Aleliunas}

დღესდღეობით აბორტის გაკეთების გადაწყვეტილება ხშირად ხდება ქალის დარცხვენის, შეურაცხყოფისა და მასზე ფსიქოლოგიური ძალადობის მიზეზი, როგორც საზოგადოების, ისე ექიმების მხრიდან. ეს დამოკიდებულება პირდაპირ მოქმედებს ქალების მენტალურ ჯანმრთელობაზე — ხშირად ისედაც ტრავმული გამოცდილება მოსალოდნელი უარყოფითი განწყობებისა და დანამუსების ფონზე უარესად მძიმდება და ქალებს ამ ტრავმასთან გამკლავება მარტოს, საიდუმლოდ უწევთ.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ქალებს აბორტი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ეპატიებათ, თუ ნაყოფი მათ სიცოცხლეს უქმნის საფრთხეს, სხვადასხვა ტიპის ჯანმრთელობის პრობლემები აქვს, ან გოგოა („გაეროს მოსახლეობის ფონდისა და მსოფლიო ბანკის სტატისტიკის მიხედვით, 1990-2010 წლებში საქართველოში 25 000 სელექციური აბორტი გაკეთდა. ამ ტენდენციის გაგრძელების შემთხვევაში კი, ეს რიცხვი 2050 წლისთვის 80 000-მდე გაიზრდება).

არასრულწლოვანების შემთხვევაში კი მიუხედავად იმისა, რომ კანონი აბორტის კონფიდენციალურობას უზრუნველყოფს, ხშირია შემთხვევები, როცა ექიმი ამას არ ითვალისწინებს და ამ სახის პირად ინფორმაციას მშობლებს უზიარებს. ასევე ხშირია შემთხვევები, როცა არასრულწლოვნებმა არც იციან, რომ 14-18 წლის ასაკში მშობლის თანხმობის ან მშობლისთვის გამხელის გარეშე შეუძლიათ ამ ტიპის მომსახურების მიღება სამედიცინო დაწესებულებებში.

ადრეული ქორწინება

ადრეული და დაუცველი სექსისა და აბორტის უფლებაზე ინფორმაციის არქონის გარდა ადრეული ქორწინების მიზეზი ბევრი რამ შეიძლება იყოს: სიღარიბე, ქალიშვილობასთან დაკავშირებული სტანდარტები, ოჯახების „სარფიანი“ გარიგებები, ეთნიკურ-რელიგიური ტრადიციები და ა.შ. თუმცა თითოეულ მათგანს საფუძვლად ქალის სექსუალობის შეზღუდვის სურვილი უდევს.

^{წყარო: dribbble / PrstiPerje}

სწორედ ამიტომ, ჩუმმა სექსუალურმა რევოლუციამ და განათლების კუთხით აუცილებელი ცვლილებების განუხორციელებლობამ პრობლემა, რომელიც ქალების ჯანმრთელობაზე, სიცოცხლის ხანგრძლივობასა და კეთილდღეობაზე პირდაპირ აისახება, ისევ გადაუჭრელი დატოვა. მიუხედავად იმისა, რომ საკანონმდებლო სისტემა არსებული რეალობის შეცვლის საშუალებას იძლევა, სახელმწიფო კანონის ქმედითობისთვის არაფერს აკეთებს.

გენიტალიების ნაწილობრივი ან სრული მოკვეთა

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ქალის გენიტალიების — სასქესო ორგანოების — დასახიჩრების პრაქტიკაზე იშვიათად ან საერთოდ არ გვსმენია, ის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა ქალების სექსუალურ-რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასა და უფლებებზე საუბრისას.

^{წყარო: dribbble / Sophie Baier}

კახეთში, ეთნიკურად ავარიელ მოსახლეობაში კლიტორის ნაწილობრივ მოკვეთა ტრადიციული რიტუალია და მიუხედავად იმისა, რომ ეს დასჯადი ქმედებაა, შესაბამისი საგანმანათლებლო და საინფორმაციო კამპანიების გარეშე დიდია საფრთხე, რომ ამ პრაქტიკამ იატაკქვეშეთში გააგრძელოს არსებობა.

სექსუალური ძალადობა და შევიწროება

ჯანსაღი საზღვრებისა და თანხმობის გაცემისა და მიღების ფორმების ცოდნის გარეშე, გოგოებისა და ქალების ყოველდღიურობა სავსეა არასასურველი შეხების ვერბალური და ფიზიკური შევიწროებისა და ძალადობის შემთხვევებით.

^{წყარო: art-vibes}

ხშირად ადრეულ ასაკში გოგოებს ამგვარი ქმედებების იდენტიფიცირება არ შეუძლიათ და ნორმალური ჰგონიათ. ზოგჯერ ხვდებიან, რომ ეს ნორმა არ არის და არ მოსწონთ, მაგრამ თავს იდანაშაულებენ ან მსხვერპლის დადანაშაულების გავრცელებული პრაქტიკის გამო,  ასეთი ფაქტების შესახებ ვერავის უყვებიან.

გაუპატიურების კულტურა

თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოში გაუპატიურების კულტურა გაცხადებულად არსებობს. ჯერ კიდევ 15-20 წლის წინ ქალის მოტაცება მიღებული ჩვეულება იყო, ხოლო იმის გამო, რომ სექსუალური განათლების კუთხით ერთი ნაბიჯიც არ გადადგმულა წინ, დღესდღეობით ისევ იქმნება ოჯახები ადრეულ ასაკში. მხოლოდ ის შეიცვალა, რომ ქალის სრულწლოვანებამდე ოჯახი მალავს ასეთ შემთხვევებს, სახელმწიფო კი არაფერს აკეთებს ამ პრაქტიკის შესაცვლელად.

^{წყარო: Merkitys}

გარდა ამისა, საქართველოში ნორმაა ფსიქოსოციალური და სხვა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალების გაუპატიურება: ფსიქოსოციალური შეზღუდვის შემთხვევაში არსებობს წარმოდგენა, რომ „ქალი ვერ იაზრებს, რა მოხდა“, ხოლო ფიზიკური შეზღუდვის შემთხვევაში „მადლიერი უნდა იყოს, რომ მასთან სექსი ჰქონდათ“.

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ გაუპატიურებას თავისი სახელი დაერქვა, ქალს დამატებით ბრძოლა უწევს ყველასთან სახელმწიფო და სადამსჯელო ორგანოებით დაწყებული, საზოგადოებით, ეკლესიითა და ოჯახით დამთავრებული.

შანტაჟი

საჯარო სივრცეში მომუშავე ქალების წინააღმდეგ სექსი და სექსუალობა ერთ-ერთი მთავარი იარაღია. უკანონო მიყურადებისა და თვალთვალის შემთხვევებში საკმარისია პოლიტიკოსი ან სხვა პროფესიის ქალის ქორწინების გარეთ სექსუალური კავშირის შესახებ შევიტყოთ, რომ მისი საჯარო ფიგურა მაშინვე კვდება. ცნობილ (და ზოგადად) ქალებს არ „ეპატიებათ“ სექსი და ეს ერთ-ერთი მთავარი ბარიერია მათი პოლიტიკასა და სხვადასხვა ტიპის გადაწყვეტილებების მიმღებ ორგანოებში საქმიანობის წინააღმდეგ.

^{წყარო: dribbble / James Heimer}

კიბერშევიწროვების, ბულინგისა და შანტაჟის მსხვერპლი არაერთი არასრულწლოვანი გოგოც გამხდარა. ხშირია შემთხვევები, როცა მუქარით, დაშინებით, ან მანიპულაციით კაცები გოგოებს შიშველი ფოტოების ან ვიდეოების გაგზავნაზე იყოლიებენ, შემდეგ კი ამ მასალით აშანტაჟებენ.

დარცხვენა და დაშინება

იმის გამო, რომ ქალების სექსუალური ცხოვრება ტაბუდადებული და დემორალიზებულია, ხშირია მათი სხვადასხვა კუთხით დარცხვენისა და დაშინების შემთხვევები. ქალებს არცხვენენ მაშინაც, როცა სექსი აქვთ და მაშინაც, როცა სექსზე უარს ამბობენ. აშინებენ შიშველი ფოტოების გავრცელებით, მათ სექსუალურ ცხოვრებაზე ინფორმაციის გასაჯაროებით და ა.შ.

^{წყარო: Fernanda Castro}

ჩუმი სექსუალური რევოლუცია და ხმამაღალი ფემიციდი

საქართველოში ქალების გენდერული ნიშნით მკვლელობის — ფემიციდის — მაჩვენებელი შემაშფოთებლად მაღალია. მხოლოდ 2019 წელს ფემიციდის 19 შემთხვევა და ქალის მკვლელობის 22  მცდელობა დაფიქსირდა, ხოლო  2018 და 2017 წლებში 22 და 26 ფემიციდის შემთხვევა იყო.

^{წყარო: dribbble / Martina Sgorbati}

შემთხვევების უმრავლესობა პარტნიორების, ქმრების ან ყოფილი ქმრებისგანაა ჩადენილი. ქალებს კლავენ ეჭვიანობის ნიადაგზე, განქორწინების შემდეგ ცხოვრების გაგრძელების სურვილის გამო და ა.შ. — ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისევ ქალის სექსუალობაა.

რა გაიგეს კაცებმა არასწორად?

მიუხედავად იმისა, რომ სექსიზმისა და მიზოგინიის რადიკალური ფორმები დროთა განმავლობაში ახალგაზრდებში თითქოს იცვლება, ის არსად გამქრალა — შეიცვალა მხოლოდ ფორმა და მოერგო თანამედროვე სამყაროს. დღესდღეობით ის, რომ ქალების ნაწილს თავისუფალი სექსუალური ცხოვრება აქვს, კაცების ნაწილის მხრიდან აღქმულია ისე, თითქოს ამ ქალებს უარის თქმის უფლება არ აქვთ, ან ერთი თანხმობა ავტომატურად ნიშნავს მეორეჯერაც თანხმობას. ამ რეალობის ფონზე, უარის თქმას დარცხვენა და სხვადასხვა გზით მანიპულირება მოჰყვება.

შედეგად, საზოგადოების თითქოს „განვითარებულ“ და „პროგრესულ“ ნაწილში სექსუალური შევიწროება და ძალადობა ინტიმური ურთიერთობების ერთგვარ სტანდარტად იქცა.

^{წყარო: dribbble / Cristian Pintos}

კაცების მხრიდან ჯანსაღი საზღვრების არცნობისა და უარის მიუღებლობის შედეგად, შევიწროებისა და ძალადობის მძიმე გამოცდილებებზე გაიზარდა თაობა ქალებისა, რომლებიც ახლა საკუთარი ძალებით ცდილობენ, გოგოებს თავიდან აარიდონ იგივე ტრავმები.

ბოლო დროს Facebook-ის ერთ-ერთ ჯგუფში ქალები ერთმანეთს ამ ტიპის გამოცდილებებს უზიარებენ – ასახელებენ მოძალადეს ან შემვიწროებელს და ინფორმაციის გავრცელებით იცავენ მათ, ვისაც ჯერ მსგავსი გამოცდილებები არ ჰქონიათ.

იმ ქალებმა, ვისაც სექსუალური ძალადობა და შევიწროება გამოუცდიათ, კარგად იციან, რამდენად მძიმედ მოქმედებს ამ ტიპის მანიპულაციები ქალის თავდაჯერებულობაზე, თავისუფლებასა და მენტალურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე. სწორედ ამიტომ, მსგავსი გაერთიანებები და მსხვერპლების შემდგომი დახმარება ძალიან მნიშვნელოვანია.

რა უნდა შეიცვალოს?

ზემოთ ჩამოთვლილი საკითხები მხოლოდ ზოგადი მიმოხილვაა იმ კომპლექსური რეალობის, რომელშიც დღეს ქალები ცხოვრობენ და რომელიც ბევრი, ძალიან მძიმე და რთული, პრობლემითაა სავსე.

თუმცა ეს ზოგადი მიმოხილვაც ცხადყოფს, რომ ქალების სექსუალობასთან და სექსუალურ-რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასა და უფლებებთან მიმართებით ძირეული ცვლილებებია გასატარებელი, როგორც საკანონმდებლო, ისე საგანმანათლებლო და ინფორმაციული თვალსაზრისით.

^{წყარო: dribbble / Radostina Georgieva}

ერთადერთი, რაც ვერ და არ შეიცვლება, ქალების სექსუალური გათავისუფლების პროცესია, რადგან ის გარდაუვალია და სახელმწიფოსა და საზოგადოებას, ადრე თუ გვიან, ამ რეალობასთან შეგუება მოუწევს. მართლაც, ცხადად ჩანს, რომ ქალების სექსუალური თავისუფლების წინააღმდეგ მრავალწლიანმა ბრძოლამ ვერც ერთ საზოგადოებაში ვერ მოიტანა ის შედეგი, რაც მიზნად ჰქონდა – ქალებში საკუთარი სხეულის ფლობისა და თავისუფლების სურვილი ვერ გააქრო. ერთადერთი შედეგი, რაც სექსისგან თავშეკავებისა და მისი დემონიზაციის პოლიტიკას აქვს ქალების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხეში ყოველდღიურად ჩაგდებაა.

იმისათვის, რომ ეს საფრთხეები შემცირდეს, აუცილებელია:

♦ სექსუალური განათლება სკოლებში და მოზარდებისთვის ინფორმაციის მიწოდება ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა უსაფრთხო სექსი, კონტრაცეფცია, რეპროდუქცია და, ზოგადად, უსაფრთხოება;

♦ კანონის გამკაცრება იმ სამედიცინო მუშაკების მიმართ, რომლებიც მოზარდის პირადი ცხოვრებისა და სექსუალურ-რეპროდუქციული ჯანმრთელობის დეტალებს მშობლებსა თუ კანონიერ მეურვეებს მოზარდის თანხმობის გარეშე უზიარებენ;

♦ სამედიცინო მუშაკების გადამზადება ისეთ ეთიკურ და პროფესიულ საკითხებში, როგორიცაა: არაპენეტრაციული სექსი და მისგან გადამდები სგგი-ები, ლესბოსელი ქალების სექსუალურ-რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და უფლებები, არასრულწლოვნებთან საუბრისა და ურთიერთობის ნორმები და სხვ.;

♦ ადრეულ ქორწინებასთან, ქალის გენიტალიების მოკვეთასთან და ძალადობასა და შევიწროებასთან დაკავშირებით არსებული კანონმდებლობის ქმედითობა და რეალური აღსრულება;

♦ გაუპატიურებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის მორგება ქალების საჭიროებებზე, ასევე საგანმანათლებლო და ინფორმაციული კამპანიების განხორციელება ამ თემასთან დაკავშირებით;

♦ სხვადასხვა ტიპის დაშინებისა და შანტაჟის ფორმებზე მკაცრი რეაგირება და ქმედითი კანონმდებლობა.

♦ ფემიციდისთვის თავისი სახელის დარქმევა და ამ ტიპის დანაშაულების გენდერულ ჭრილში გამოძიება და გააზრება.

იმისათვის, რომ ამ ტიპის ცვლილებები განხორციელდეს, სახელმწიფო პოლიტიკასთან ერთად საზოგადოებრივი აზრის ცვლილებაც აუცილებელია. ამ ცვლილებებისთვის კი ერთი, მთავარი არჩევანია გასაკეთებელი — გაგრძელდება ჩუმი სექსუალური რევოლუცია ქალების სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის ხარჯზე თუ მივცემთ ქალებს საშუალებას, თავად მიიღონ გადაწყვეტილებები საკუთარ სხეულთან მიმართებით და ეს გადაწყვეტილებები მათ სიცოცხლესა და კეთილდღეობას საფრთხეს არ უქმნიდეს?

მთავარი სურათი: ანიკი გელაშვილი / Femea

წყარო

სექსუალობა ხშირადაა გაიგივებული მხოლოდ სექსთან, თუმცა ის ამაზე ბევრად ფართო და მრავლისმომცველი ცნებაა და აერთიანებს ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: გენდერული იდენტობა და როლები, სექსუალური ორიენტაცია, ეროტიკულობა, სიამოვნება, ინტიმურობა და რეპროდუქცია. სექსუალობა გამოიხატება და გამოიცდება ისეთი ფორმებით, როგორიცაა ფიქრები, ფანტაზია, სურვილები, რწმენები, ქცევები, ღირებულებები და ა.შ.

შესაბამისად, ადამიანის სექსუალობასა და მის გამოხატვაზე მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ფსიქოლოგიურ, ეკონომიკურ, პოლიტიკურ, სოციალურ და ბიოლოგიურ ფაქტორებს.

როგორც ყველას, შშმ პირებსაც აქვთ სექსუალური სურვილები, ფანტაზიები და საჭიროებები, რომელთა გამოხატვა და გამოცდაც სურთ, თუმცა ამ საკითხებზე საუბარი ტიპური განვითარების მქონე ადამიანებისთვის ხშირად უხერხულობასთან და უსიამოვნო შეგრძნებებთან ასოცირდება. ჯერ კიდევ გავრცელებულია პრაქტიკა, როცა მასწავლებლები, ექიმები და სხვა იმ სფეროების წარმომადგენლები, რომლებსაც დახმარება ევალებათ, უგულებელყოფენ მსგავს საჭიროებებს, რაც აძლიერებს სტიგმას და ზრდის დისტანცირებულობის განცდას შშმ და ტიპური განვითარების მქონე ადამიანებს შორის.

შშმ პირები ხშირად აწყდებიან მათი შეზღუდული შესაძლებლობებისგან დამოუკიდებელ, დამატებით გამოწვევებს თავიანთ სექსუალურ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით. ეს არა მხოლოდ სხვა ადამიანების დაუფიქრებელი ქცევითა და საუბრით, არამედ ინფრასტრუქტურის არაადაპტირებულობითაცაა გამოწვეული — სამყარო ტიპური განვითარების მქონე ადამიანების საჭიროებებზეა მორგებული და არ ითვალისწინებს იმ ფართო სპექტრს, რომელიც რეალურად არსებობს.

ამ ტიპის კომპლექსური ფაქტორები ქმნიან არასწორ წარმოდგენებსა და დამოკიდებულებებს შშმ პირების სექსუალობასთან მიმართებით. სწორედ ამიტომ, ამ სტატიაში 10 ყველაზე გავრცელებული მითის შესახებ მოგიყვებით.

^{სურათი: WomanLog}

მითი #1: შშმ პირებს არ აქვთ სექსუალობა

სექსუალობა ყველა ადამიანის განუყოფელი ნაწილია და თითოეული ჩვენგანი მას განსხვავებულად გამოხატავს. იგივეა შშმ პირების შემთხვევაშიც: კვლევა აჩვენებს, რომ შშმ და ტიპური განვითარების მქონე ქალებს სექსუალური სურვილები და მისწრაფებები ერთნაირად აქვთ. თუმცა, მათი გამოხატვის შესაძლებლობები განსხვავებულია.

შშმ ქალებს ხშირად არ აქვთ საკუთარი სექსუალობის გამოხატვის შესაძლებლობა და ამის მიზეზი მათი შეზღუდული შესაძლებლობა კი არა, არამედ ის არასწორი წარმოდგენაა, რომ მათ სექსუალობა არ გააჩნიათ. სხვა ბარიერებია მობილობა, უარყოფითი სოციალური დამოკიდებულებები, საგანმანათლებლო, გასართობი, სოციალური და ჯანდაცვის სერვისებისა და უფლებების ნაკლებობა და ა.შ.

მითი #2: ფიზიკური შეზღუდვის მქონე ადამიანებს არ შეუძლიათ, ჰქონდეთ სექსი

აუცილებელია, ვიცოდეთ, რომ სექსი არ არის მხოლოდ პენეტრაცია — ანუ სხეულში შეღწევა — და ის, რასაც პოპულარულ მედიასა და იქ გამართულ დისკუსიებში ვხვდებით. ის არაერთ სხვა აქტივობას მოიცავს, მაგალითად: კოცნას, მასაჟს, მასტურბაციას, ორალურ სექსს და ა.შ.

ფიზიკური შეზღუდვის ტიპიდან გამომდინარე, სექსი შეიძლება საჭიროებდეს კრეატიულობას, მოთმინებასა და სპეციფიკურ დაგეგმვას, მაგრამ ის შეუძლებელი არაა. სწორედ ამიტომ, აუცილებელია ჯანსაღი კომუნიკაცია იმაზე, თუ რა მოსწონს და სიამოვნებს ამა თუ იმ ადამიანს.

მითმა „რეალური“ ან „სწორი“ სექსის შესახებ, შშმ ქალები შეიძლება დაარწმუნოს, რომ თუ ვერ ხედავენ, ესმით, გრძნობენ ამ მოძრაობენ, სექსი არ შეუძლიათ. მაგრამ არ არსებობს წესი, რომელიც განსაზღვრავს, რა შეიძლება და არ შეიძლება ჩაითვალოს სექსად, გარდა თანხმობისა და უსაფრთხოებისა. სექსუალურ აქტს არ აქვს რაიმე კონკრეტული ფორმა, ხმა, სუნი ან შეგრძნება — ეს ინდივიდუალურია და დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა მოსწონთ მათ, ვინც ამ აქტში არიან ჩართულნი.

^{სურათი: Rice}

მითი #3: ეტლით მოსარგებლე ქალებს წელს ქვემოთ ფიზიკური შეგრძნებები არ აქვთ

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვიცოდეთ, რომ ყველა ეტლით მოსარგებლე ადამიანი მას ერთი და იმავე მიზეზით არ იყენებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ეტლით სარგებლობა ავტომატურად წელს ქვემოთ შეგრძნებების არარსებობას არ ნიშნავს. მეტიც, შშმ ქალებს ხშირად გენიტალიების სრული შეგრძნება აქვთ, მათ შორის ხერხემლის დაზიანების მქონეთაც.

თუმცა, არსებობს შემთხვევები, როცა შეზღუდულ შესაძლებლობას გავლენა აქვს ისეთ სექსუალურ ფუნქციებზე, როგორიცაა: შეგრძნების ცვლილება ან დაკარგვა, კუნთების კონტროლის სირთულე (რაც ზოგიერთ შშმ კაცში ერექციის არარსებობას ან მისი შენარჩუნების სირთულეს იწვევს). მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი, წელს ქვემოთ შეგრძნებების შემცირება ან არარსებობა სულაც არ ნიშნავს, რომ შშმ პირს ორგაზმის განცდა არ შეუძლია. მაგალითად, ხერხემლის დაზიანების მქონე ქალები ამბობენ, რომ ის შეგრძნებები, რაც ორგაზმის დროს წელს ზემოთ ჰქონდათ (დაზიანების მიღებამდე) არ შეცვლილა დაზიანების მიღების შემდეგ.

ამრიგად, თითოეულ ადამიანისთვის მნიშვნელოვანია, იცნობდეს საკუთარ სხეულს და იცოდეს, რა ანიჭებს სიამოვნებას.

მითი #4: შშმ პირებს სექსზე მნიშვნელოვანი პრობლემები და საფიქრალი აქვთ

ადამიანები ხშირად ვახარისხებთ საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს როგორც საბაზისოს (კვება, ბანაობა, ძილი) და სხვა დანარჩენს (სხვებთან კომუნიკაცია, სექსუალური სურვილები, ინტელექტუალური განვითარება). ეს დიფერენცირება კი უფრო მკაცრი ხდება შშმ ქალებისა და გოგოების მისამართით. თუ ქალს დახმარება სჭირდება, რომ „საბაზისო“ საჭიროებები დაიკმაყოფილოს, მისი „სხვა“ საჭიროებები არარელევანტურად და უმნიშვნელოდაა აღქმული.

რეალურად, ადამიანები სხვადასხვა საჭიროებასა და მოთხოვნილებას თანადროულად განვიცდით. მაგალითად, ჭამის სურვილი, როცა გშია, შეიძლება სულაც არ იყოს ვინმესთან ლაპარაკის სურვილზე ძლიერი, როცა თავს მარტოსულად გრძნობ. იმავე თვალსაზრისით, თითოეული ჩვენგანი სექსს სხვადასხვა მნიშვნელობას ანიჭებს და ზოგიერთი ადამიანის ცხოვრებაში ის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია. შესაბამისად, მისი მეორეხარისხოვნად აღქმა არასწორია.

^{სურათი: Time / Getty Images}

მითი #5: შშმ პირები სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი არ ხდებიან

რეალურად, შშმ პირები სექსუალური ძალადობის საფრთხის წინაშე სამჯერ უფრო ხშირად დგანან, ვიდრე ტიპური განვითარების მქონენი.

მაგალითად, ინტელექტუალური შეზღუდვის მქონე ქალებს ხშირად ასწავლიან, რომ კითხვის დასმის გარეშე გააკეთონ ის, რასაც სხვები ეტყვიან, რაც მათზე სექსუალური ძალადობის რისკს მნიშვნელოვნად ზრდის — თუ ადამიანს არ ესმის, რა ხდება მის თავს, ნაკლები შანსია, რომ ძალადობის იდენტიფიცირება და დახმარების თხოვნა შეძლოს. მოძალადეთა უმრავლესობა მსხვერპლის ახლობელია (ოჯახის წევრი, მომვლელი, სამედიცინო პერსონალი ან პირადი დამხმარე).

სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი შშმ ქალები ხშირად დამოკიდებულნი არიან მოძალადეზე და არ ჰყავთ არავინ, ვისაც დახმარებას სთხოვენ. ხოლო ძალადობის ფაქტის გამოკვეთის შემთხვევაში, პასუხისმგებელი ინსტიტუციები ხშირად უსარგებლონი და გულგრილები არიან.

მითი #6: შშმ პირებს არ სჭირდებათ სექსუალური განათლება

ეს მითი უფრო დიდი არასწორი წარმოდგენის ნაწილია, რომლის თანახმადაც, სექსუალური განათლება ზოგადად საჭირო არ არის. რეალურად, ასაკისა და გარემოებების შესაბამისი სექსუალური განათლება განსაზღვრავს იმას, თუ როგორ აღიქვამენ ადამიანები თავიანთ სხეულს, სიყვარულს, სექსს, ურთიერთობებს და რამდენად შესაძლებელია მათი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ძალადობისა და შევიწროებისგან.

არსებობს მოსაზრება, რომ სექსუალური განათლება ქართულ კულტურასა და ტრადიციებს არ შეესაბამება, თუმცა რეალობა შემდეგია: სანამ ადამიანებს აქვთ სექსი, მანამდე იდგება სექსუალური განათლების საჭიროება, განურჩევლად კულტურული თუ სოციალური გარემოებებისა.

^{სურათი: WomanLog}

როცა შშმ ადამიანებს არ ეძლევათ შესაბამისი სექსუალური განათლება, იზრდება მათი მდგომარეობით ბოროტად სარგებლობისა და მათზე ძალადობის რისკები.

შშმ გოგოები იმ რაოდენობითაც კი არ იღებენ სექსუალურ განათლებას, როგორც ტიპური განვითარების მქონე მათი თანატოლები. ამას ის არასწორი დამოკიდებულება იწვევს, რომ თითქოს შშმ ქალებს არ აქვთ სექსუალური სურვილები და მისწრაფებები, რომ არავის სურს მათთან სექსი ან რომ მათ არ შეუძლიათ „ნამდვილი“ სექსი ჰქონდეთ. რეალურად, სექსუალურ განათლებას ყველა ქალის გაძლიერება შეუძლია ცოდნითა და ინფორმაციით — უსაფრთხო და სასიამოვნო სექსუალურ გამოცდილებებზე, სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციებისგან (სგგი-ებისგან) დაცულობაზე, არასასურველი ორსულობის თავიდან არიდებაზე და მოძალადე სექსუალური პარტნიორების იდენტიფიცირებასა და მათგან თავის დაცვაზე.

მითი #7: შშმ პირებმა მხოლოდ სხვა შშმ პირებზე უნდა იქორწინონ

ეს დამოკიდებულება ჩვენს ცნობიერებაში არაჯანსაღ შეზღუდვებს აწესებს და შშმ პირებს ხედავს, პირველ ყოვლისა, როგორც შშმ-ს და არა — როგორც ადამიანს, ინდივიდს. ტიპური განვითარების მქონე ადამიანი შშმ პირთან ურთიერთობის შემთხვევაში აღიქმება, როგორც მზრუნველი, რომელმაც საკუთარი თავი მსხვერპლად გაიღო, ან არ შეეძლო ტიპური განვითარების მქონე ადამიანთან დაემყარებინა ურთიერთობა და ამ რეალობას „დასჯერდა“.

ეს უარყოფით და არაჯანსაღ დამოკიდებულებას იწვევს შეზღუდული შესაძლებლობების მიმართ და აძლიერებს განწყობას, რომ შშმ პირი ნაკლებს იმსახურებს ან მას ნაკლები მნიშვნელობა აქვს, როგორც ადამიანს.

მითი #8: შშმ ქალებს შვილები არ უნდა ჰყავდეთ

შშმ ქალებთან მიმართებით ისევეა რეპროდუქცია დღის წესრიგიდან ამოღებული, როგორც სექსი. ქალთა პოლიტიკის კვლევის ცენტრის (CWPD-ს) ანგარიშში, სახელწოდებით „შშმ ქალები და გოგოები: გამოწვევების იდენტიფიცირება”, ვკითხულობთ: „ჩვენი გენდერის გარეშე აღქმა გამოგვრიცხავს საზოგადოებიდან როგორც სექსუალობის მქონეებს და როგორც ქალებს. შესაბამისად, გამოვირიცხებით რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებიდანაც და რადგან აღვიქმებით როგორც „არაგამრავლებადი“ ადამიანები, მეტად უსარგებლოებად აღგვიქვამს საზოგადოებაც.”

გარდა ამისა, არსებობს წარმოდგენა, რომ „შეზღუდული შესაძლებლობა შობს შეზღუდულ შესაძლებლობას” და რომ შშმ ქალები გენეტიკურად გადასცემენ შვილებს შეზღუდულ შესაძლებლობებს. რეალურად, შეზღუდული შესაძლებლობების ძალიან მცირე პროცენტულობაა გენეტიკური და ისინიც კი არ გადაეცემიან მომავალ თაობას ყოველთვის.

უმეტეს შემთხვევებში, შშმ და ტიპური განვითარების მქონე ქალს თანაბარი შანსი აქვთ როგორც შშმ, ისე ტიპური განვითარების მქონე ბავშვის ყოლის. შესაბამისად, ამ მითს არანაირი ფაქტობრივი საფუძველი არ აქვს. შშმ ქალებს შეუძლიათ ისევე აღზარდონ ბავშვი, როგორც ნებისმიერ სხვა ადამიანს, მათ უბრალოდ დახმარება და ხელშეწყობა სჭირდებათ — ისევე, როგორც ნებისმიერ მშობელს.

მითი #9: შშმ ქალები მიმზიდველები არ არიან

სილამაზის სტანდარტებისა და ქალის სხეულის მუდმივი განსჯისა და კონტროლის ფონზე ხშირად გვავიწყდება ფაქტი, რომ სექსუალური მიზიდულობის მიზეზი ინდივიდუალურია და მოიცავს როგორც ვიზუალურ მხარეს, ისე პიროვნულ თვისებებს, სექსუალურ ფანტაზიებსა და სხვა არაერთ ფაქტორს.

ჩვენი საინფორმაციო გარემო — ტელევიზია, პრესა, სოციალური ქსელები და ა.შ. — სავსეა მცდარი იდეალებითა და სილამაზის სტანდარტებით, რომლებიც მხოლოდ კონკრეტული ტიპის ქალებს მიიჩნევს „ლამაზად“ ან „მიმზიდველად“.

რეალურად, მიზიდულობა ორ ადამიანს შორის კავშირია და სილამაზის სტანდარტები აქ ბევრს ვერაფერს განსაზღვრავს, რადგან ის, რაც რეალური მიზიდულობისა და კავშირისთვისაა საჭირო, სილამაზის სტანდარტებით ვერ დარეგულირდება.

მითი #10: შშმ ქალებს სექსი „ზედმეტად“ აინტერესებთ და უნდათ

ხშირად შშმ ქალები სრულფასოვან ქალებად არ არიან აღქმულნი და საზოგადოება მათ იმავე ტიპის ზრუნვის ობიექტად აღიქვამს, როგორსაც ბავშვები საჭიროებენ. შესაბამისად, მათი სექსუალობა ან მათგან სექსუალური მისწრაფებების გამოვლინება გარყვნილებად აღიქმება. ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ შშმ ქალები იმაზე მეტად გამოხატავენ საკუთარ სექსუალურ სურვილებს, ვიდრე ტიპური განვითარების მქონენი, ან რაიმე განსხვავებულს აკეთებენ.

^{სურათი: Handi}

ეს მითი განსაკუთრებით ძლიერია ფსიქოსოციალური შეზღუდვის მქონე ქალებისა და გოგოების მიმართ: ხშირად მათ არ ასწავლიან საკუთარი სექსუალობის გამოხატვის სოციალურ ნორმებს (მაგალითად, მასტურბაცია პირადი სივრცის ნაწილია, სასქესო ორგანოები საჯარო სივრცეში დაფარული უნდა იყოს და ა.შ). სწორედ ამიტომ, მათ შეიძლება თავიანთი სექსუალობა არაშესაფერის გარემოში გამოხატონ. ეს კი ინფორმაციის ნაკლებობის ბრალია და არა — იმ ფაქტის, რომ შშმ ქალებსა და გოგოებს სექსუალობის განცდა აქვთ.

შშმ ქალებისა და გოგოების სექსით დაინტერესების „ზედმეტად“ აღქმა საშიშია და მათ სექსუალური ძალადობის რისკის ქვეშ აყენებს, რაც იმ მოსაზრებით „მართლდება“, რომ შშმ ქალებს „სიამოვნებთ“ ამგვარი ძალადობრივი ქმედებები, რადგან სექსი უნდათ. რეალობა კი ისაა, რომ არავის უნდა არასასურველი სექსუალური გამოცდილებები.

იმისათვის, რომ ამ ტიპის მითები დაინგრეს, აუცილებელია, ვფლობდეთ ინფორმაციას სექსუალობაზე და მის ინდივიდუალურ ხასიათზე. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია სახელმწიფო ზრუნავდეს შშმ პირებისა და მათი გამოწვევების ხილვადობაზე, რათა პრობლემებს მათში კი არა, იქ ვხედავდეთ, სადაც რეალურადაა — მედიაში, საზოგადოებრივ აზრსა და შშმ პირების მიმართ ბრმა სახელმწიფოებრივ პოლიტიკაში.

მთავარი სურათი: ანიკი გელაშვილი / Femea

წყარო

ანტიკური დროიდან მოყოლებული ქალის შიშველ სხეულს ვხედავთ ყოველთვის — ნახატის, ქანდაკების, კადრისა თუ ტექსტური აღწერის ფორმით. თუ წარსულში მის გამოხატვას ძირითადად ესთეტიკური დანიშნულება ჰქონდა, დღესდღეობით მას ყველგან ვაწყდებით: ჟურნალ-გაზეთებში, სარეკლამო სივრცეებში, ფილმებსა და სერიალებში და ა.შ. როგორ უნდა აღვიქვათ ეს?

შიშველი სხეული

სხეულს განუზომელი მნიშვნელობა აქვს ჩვენს კულტურაში, პიროვნულ განვითარებასა თუ ცხოვრებისეულ გამოცდილებებში. ყველას განსხვავებული ურთიერთობა აქვს საკუთარ სხეულთან — შიშველთან თუ დაფარულთან.

სხეული შესწავლის საგანია. კანი, ორგანოები, ქსოვილები, სითხეები და ა.შ. — ეს ყველაფერი თავისი ბუნებით გასაოცარია. სხეული დაუხატავთ, გამოუქანდაკებიათ, გაუკვეთავთ მისი ფუნქციონირების, რეაქციებისა და როლის უკეთ შეცნობისთვის.

^{ფოტო: სოფი მდივნიშვილი}

ქალის სიშიშვლე და მისი სექსუალიზება

ერთ დღესაც, სხეული ტაბუს საგნად იქცა სირცხვილის, გენიტალიების, გამოხატვის ფორმებისა თუ სექსუალობის ჭრილში.

საჭირო გახდა სხეულის დაფარვა — კაბის სიგრძის კონტროლი, მრავალნაირი და მრავალი დანიშნულების კორსეტები, ლიფი და სხვა პატარ-პატარა „ციხეები“ ქალის სხეულისთვის. გარდა ამისა, როცა საქმე საკუთარი სხეულის ფლობის უფლებას ეხება, პოლიტიკა, საზოგადოება და რელიგიები დამატებით შეზღუდვებს აწესებს (მაგალითად, აბორტის უფლების შეზღუდვა).

თითქმის ყოველთვის ქალის სიშიშვლე სექსუალობასთანაა ასოცირებული. სექსი „იყიდება“, შესაბამისად, ყველგან და ყველაფერზე შევხვდებით შიშველ ქალს, რომელიც „მყიდველის“ სიამოვნებისთვისაა განივთებული.

არსებობს განსხვავება ორ გარემოებას შორის: ხედავდე ვინმეს შიშველს, მაგალითად ქალს, და სექსუალურ შინაარსს აძლევდე ამ სიშიშვლეს. სრული ან სხეულის ნებისმიერი მონაკვეთის სიშიშვლე თავისთავად სექსუალური არ არის და ეს კონტექსტი მას საზოგადოებრივი შეხედულებების მიხედვით ეძლევა.

კონტექსტის შექმნის პროცესი კი უკვე ავტომატურადაა ქცეული: სიშიშვლე, ქალის თეთრეული ან ნებისმიერი აქსესუარი, რომელსაც საზოგადოება (გაუპატიურების კულტურა, პატრიარქატი, სექსიზმი) სექსუალურ სტიმულად  მიიჩნევს, შემდეგნაირად ითარგმნება: „მას (კონკრეტულ ქალს) ჩემი აღგზნება უნდა, შესაბამისად, მე მაქვს უფლება, სექსუალურად აღვიქვა მისი შიშველი ან ასე ჩაცმული სხეული. საბოლოოდ, სხვისი სხეული მე უფრო მეკუთვნის, ვიდრე თავად მას – ჩემი სექსუალური სურვილების ობიექტია და მეც დაუკითხავად ან იძულებით გამოვხატავ ამ სურვილებს მისი მისამართით“.

რეალური კითხვა არ არის ის, სექსუალობის გარდა უნდა ჰქონდეს თუ არა შიშველ სხეულს სხვა დანიშნულება. რეალური კითხვაა: ვის აქვს უფლება გადაწყვიტოს, რას ემსახურება სიშიშვლე? სად და როდის უნდა იყოს დანახული და ვისგან? ეს უკვე ძალაუფლების გადანაწილების საკითხია და იქ, სადაც გარემო პატრიარქალურია, ამას კაცები წყვეტენ.

სხეული, როგორც იარაღი ქალების წინააღმდეგ

ქალის შიშველი სხეულის სექსუალიზება სექსუალური შევიწროებისა და გაუპატიურების კულტურის გაძლიერებასთან ერთად კიდევ ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევას ქმნის: ის ქალების შანტაჟისა და დაშინების ძლიერ იარაღად იქცევა. ამ ტიპის შანტაჟი და მანიპულაცია გოგოების თვითმკვლელობის მიზეზიც არაერთხელ გამხდარა.

შიშველი ფოტოებისა და ვიდეოების გავრცელებით დამუქრება და სანაცვლოდ ქალისთვის არასასურველი სექსის თუ სხვა მოთხოვნების წამოყენება მსოფლიოს მასშტაბით გავრცელებული პრაქტიკაა. ამ პრობლემას განსაკუთრებული ეფექტი არასრულწლოვან გოგოებზე აქვს — დაუცველობისა და გამოუცდელობის გამო ისინი ხშირად კუთხეში არიან მიმწყვდეულნი და ფიქრობენ, რომ ერთადერთი გზა მოძალადის მოთხოვნების დაკმაყოფილებაა და მხოლოდ ასე შეუძლიათ თავი აარიდონ შერცხვენას, გარიყვასა და პოტენციური ძალადობის საფრთხეს ოჯახისა და ახლობლებისგან.

ხშირია შემთხვევებიც, როცა გოგოები მანიპულაციის ან იძულების გამო უგზავნიან მოძალადეს მსგავსი შინაარსის ფოტოებს და ეს ნებაყოფლობითი სულაც არაა. თუმცა ხდება ისეც, რომ ისინი ნდობას უცხადებენ პარტნიორს, რომელიც ამ ნდობით ბოროტად სარგებლობს.

ქალებს ამ ტიპის საფრთხეებისგან თავის დაცვა მეტი სიფრთხილით უწევთ. თუ გადაწყვეტთ რომ თქვენი შიშველი ფოტოს ვინმესთვის გაგზავნა გინდათ, უმჯობესია, თუ სახე ან სხეულის დამახასიათებელი ნიშანი (ხალი, ლაქა, ტატუ, პირსინგი და ა.შ.) ფოტოზე არ გამოჩნდება. ასეთ შემთხვევაში თქვენი იდენტიფიცირება უფრო რთული ან შეუძლებელი იქნება და ამ ტიპის მუქარებისგან შედარებით უფრო დაცულები იქნებით.

თუმცა ეს პრობლემის გადაჭრის მოკლევადიანი გზაა, რომელიც კონკრეტული შემთხვევების თავიდან არიდებას ემსახურება და არ აქვს გავლენა ცნობიერებასა და დამოკიდებულებაზე ქალის სხეულის მიმართ.

მეტად ხანგრძლივი გადაჭრის გზის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი ცნობიერების ასამაღლებელი კამპანიები, სექსუალური განათლება და, ზოგადად, ქალის სექსუალური თავისუფლებისა და უსაფრთხოების ხარისხის გაზრდაა, რაშიც მედიას, ლიტერატურას, ხელოვნებასა და სახელმწიფოს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ.

^{ფოტო: სოფი მდივნიშვილი}

ქალის სხეული კინოსა და სერიალებში

მიუხედავად იმისა, რომ, ასე თუ ისე, ვიცით „კაცის ხედვის“ (Male gaze) ცნების შესახებ, ჰოლივუდი და, ზოგადად, თანამედროვე ფილმები თუ სერიალები თითქმის იმავე სიხშირით იყენებენ ქალის შიშველ სხეულს მნახველთა რიცხვისა და ინტერესის გასაზრდელად.

სენტ-მერის უნივერსიტეტის 2016 წლის კვლევის მიხედვით, ქალი მსახიობები 3-ჯერ უფრო ხშირად არიან შიშვლები ეკრანზე, ვიდრე მათი კაცი კოლეგები, ხოლო თინეიჯერი გოგოები — 2-ჯერ უფრო ხშირად, ვიდრე თინეიჯერი ბიჭები.

არაფერია ცუდი ან მიუღებელი იმაში, როცა ქალი მსახიობები თავად იღებენ ეროტიკულ სცენებში მონაწილეობის ან ეკრანზე გაშიშვლების გადაწყვეტილებას. მაგრამ ამ პროცესში აუცილებლად გასათვალისწინებელია ქალის სექსუალობის ირგვლივ არსებული სტერეოტიპები და მისი ექსპლუატაციისა და განივთების ხანგრძლივი ისტორია.

მიღებული და მიუღებელი სიშიშვლე — რა მოსწონთ მათ?

ქალების უმეტესობისა და გენდერფლუიდი ან არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანების სხეულის საჯარო სიშიშვლეს განსჯის ისეთი ქარცეცხლი მოჰყვება, როგორიც კაცების მიმართ არასდროს გვინახავს.

^{ფოტო: სოფი მდივნიშვილი}

თუ ქალის შიშველი სხეული არსებული სილამაზის სტანდარტების შესაბამისი არ არის, ის ვულგარულად, გამაღიზიანებლად ან შეურაცხმყოფლადაც კი აღიქმება. ხოლო თუ კაცი შიშველი ან ნახევრად შიშველია, ეს სასაცილოდ, ჩვეულებრივ მოვლენად (მაგალითად, წელს ზემოთ შიშველი კაცები ზაფხულში) ან ათლეტურობის გამოვლინებადაა მიჩნეული.

ქალის სიშიშვლესთან მიმართებით მხოლოდ მისი სექსუალიზება როდია პრობლემა, ის სოციალური იერარქიების შენარჩუნების გზაცაა, როგორიცაა რასა და კლასი. როცა ჩვენი კულტურა გაჯერებულია ქალის სხეულის გენდერული, სექსუალური და ჰეტერონორმატიული რეპრეზენტაციით, უფრო მარტივი ხდება სექსისტური და მიზოგინური დამოკიდებულებების ხანგრძლივად შენარჩუნება ჩვენს აზროვნებაში.

და მაინც, რატომ შეიძლება იხდიდნენ ქალები?

ერთია, როგორ აღიქმება ქალის სიშიშვლე, და მეორეა, რეალურად რა არის მისი ჯანსაღი მიზეზები.

♦ ქალები შიშველ ფოტოებს შეიძლება საკუთარი სხეულის მიმღებლობის, სიყვარულისა და საკუთარი თავის გამოხატვისთვის იღებდნენ და არა იმისთვის, რომ ვინმეში სექსუალური სურვილები აღძრან.

ქალები ზოგჯერ საკუთარ სხეულსა და მის სიშიშვლეს ჩაგვრისა და უძლურების ფონზე  შეიცნობენ და ამის გადალახვის შემდეგ, მნიშვნელოვანია საკუთარი სხეულის წარმოჩენა — როგორც მიღებულისა და შეყვარებულის.

^{ფოტო: სოფი მდივნიშვილი}

♦ ქალის სიშიშვლეს საპროტესტო მოძრაობებშიც ხანგრძლივი ისტორია აქვს — ქალები შიშვლები სკანდირებდნენ და სკანდირებენ სოციალური ნორმებისა და სტანდარტების, მიზოგინური პოლიტიკისა და ზოგადად, მათი სხეულის, როგორც მხოლოდ მათის აღქმისთვის. საჯარო სიშიშვლისთვის ციხეშიც არაერთი ქალი მოხვედრილა (მათ შორის ნახევრად წელს ზემოთ, ნახევრად სიშიშვლისთვისაც, რაც კაცების შემთხვევაში სულაც არ აღიქმება „დანაშაულად“).

საკუთარი სხეულის დაბრუნების, შეყვარებისა და მიღების მცდელობას მრავალგვარი ფორმა აქვს და თითოეული ქალი მისთვის სასურველს და გარემოებებიდან გამომდინარე ეფექტურს ირჩევს.

ქალებს საკუთარ სხეულის დაბრუნება ყოველდღიურად უწევთ, როგორც საჯარო წნეხისა და სტერეოტიპების, ისე საკუთარი ფიქრებისა და გარემოს ზეგავლენების გამო. ამ ბრძოლაში კი ყველა ქალი თავისუფალი უნდა იყოს და უნდა ჰქონდეს საკუთარი სხეულის მისი სურვილის მიხედვით რეპრეზენტაციის შესაძლებლობა.

მთავარი სურათი: ანიკი გელაშვილი / Femea

წყარო

ეიბლიზმი (ინგლ. Ableism) საზოგადოების მხრიდან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე (შშმ) პირების მიმართ დისკრიმინაციასა და უარყოფით წინასწარგანწყობას ნიშნავს. არსობრივად, ეიბლიზმი არის იმის დაშვება, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები არასრულფასოვნები არიან. რასიზმისა და სექსიზმის მსგავსად, ეიბლიზმიც ადამიანთა ჯგუფზე სტერეოტიპების, მცდარი წარმოდგენებისა და განზოგადებული მიმართებების ერთობლიობაა.

ეიბლიზმმა შეიძლება მიიღოს იდეებისა და დაშვებების, სტერეოტიპების, დამოკიდებულებებისა და პრაქტიკების, ასევე ფიზიკური ბარიერების ან უფრო ფართომასშტაბიანი შევიწროების ფორმა. ხშირად ის გამიზნული არ არის და ბევრ ადამიანს წარმოდგენა არ აქვს, როგორ შეიძლება იმოქმედოს მათმა სიტყვებმა თუ ქმედებებმა სხვებზე.

ეიბლიზმის ფორმები

ეიბლიზმის გამოხატულებაა ნებისმიერი დებულება თუ ქცევა, რომელიც მიემართება შშმ პირს და აკნინებს ან დაბალ სტატუსს ანიჭებს მისი შესაძლებლობების გამო.

ამის მარტივი მაგალითია, როდესაც ადამიანი გაუცნობიერებლად არაკომფორტულად გრძნობს თავს შშმ პირების გარშემო. ეს შეიძლება გამოიხატოს უბრალო ნერვიულობის ან მოუქნელობის ფორმით, თუმცა არის შემთხვევები, როდესაც უხერხულობის ან ზიზღის გამო ადამიანები შშმ პირებთან ურთიერთობას საერთოდ არ ამყარებენ.

ეიბლიზმის მაგალითია ასევე, როდესაც ადამიანს სტერეოტიპული წარმოდგენები აქვს შშმ პირების ან მათი განსაზღვრული ქვეჯგუფის მიმართ. მაგალითად, როცა ჰგონია, რომ შშმ პირების ხასიათი რამდენიმე ძირითად კატეგორიად იყოფა — ვთქვათ, სევდიანად და საბრალოდ, მხიარულად და უმანკოდ ან ცინიკურად და უკმაყოფილოდ. ხშირად განსაზღვრული სტერეოტიპები ცალკეულ დიაგნოზებთან ასოცირდება. მაგალითად, ის, რომ დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანები უფრო ბედნიერები, მეგობრულები და გულუბრყვილოები არიან, მენტალური აშლილობის მქონე ხალხი არაპროგნოზირებადი და საშიშია, ან რომ აუტიზმის სპექტრზე მყოფი პირები ცივები და უტაქტოები არიან და მათი გაგება შეუძლებელია. ხშირი სტერეოტიპია ასევე შეზღუდული შესაძლებლობების იერარქიულად დალაგება მათი „სიმწვავის“ მიხედვით. ამის ნათელი მაგალითია ფართოდ გავრცელებული წარმოდგენა — მათ შორის ზოგჯერ შშმ პირებშიც კი — რომ ფიზიკური შესაძლებლობების შეზღუდულობა არც იმდენად ცუდია, რადგან „სხვა თუ არაფერი, შენს ტვინს მაინც არაფერი არ სჭირს“.

არსებობს ეიბლიზმის ისეთი შემთხვევაც, როდესაც ადამიანს შშმ პირები სძულს იმის გამო, რომ ჰგონია, რომ ისინი პრივილეგიებს იღებენ. ამის მიზეზად მათ შეიძლება დაასახელონ კარგი საპარკინგე ადგილები, ფასდაკლებები თუ სახელმწიფო დახმარება, ასევე ის ფაქტი, რომ, სხვა უმცირესობებისგან განსხვავებით, შშმ პირები ხალხისგან მხარდაჭერასა და სითბოს იღებენ.

თუმცა ყველაფერი ინდივიდუალურ წარმოდგენებსა და ქცევებამდე არ დადის. ამ წარმოდგენებზე ძლიერ ზემოქმედებს დიდი ხნის განმავლობაში არსებული საზოგადოებრივი პრაქტიკები და ინსტიტუციები, მათ შეცვლას კი ბევრად მეტი დრო სჭირდება — ეს უკვე სისტემური ეიბლიზმია.

სისტემურ ეიბლიზმში იგულისხმება ის პრაქტიკები, რეგულაციები, კანონები და ინსტიტუციები, რომლებიც იმ დაშვებას ეფუძნება, რომ შშმ პირები იმთავითვე ნაკლებად ნიჭიერები, ნაკლებად „სასარგებლოები“ არიან საზოგადოებისთვის და მათ უფრო ნაკლები პირადი ავტონომია უნდა ჰქონდეთ, ვიდრე სხვებს. ასეთი კანონები და რეგულაციები ზღუდავს შშმ პირების თავისუფლებასა და თანასწორობას, ზოგჯერ შშმ პირებზე „ზრუნვის“ მოტივით მათ რიყავს საზოგადოებისგან ან, უბრალოდ, საზოგადოების „გაუმჯობესების“ გზად მიაჩნია შეზღუდული შესაძლებლობების მკურნალობა.

ეიბლიზმი, როგორც ქალთა მიმართ ძალადობის ფორმა

შშმ ქალებისა და გოგოების მიმართ ძალადობა ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომელიც დაკავშირებულია როგორც სექსიზმთან, ისე ეიბლიზმთან. ეს ორი ფაქტორი ერთად ძალიან ზრდის შშმ ქალებზე ძალადობის ალბათობას.

მართალია, შშმ ქალები და გოგოები ძალადობის ბევრ ისეთ ფორმას განიცდიან, როგორსაც ყველა სხვა ქალი, მაგრამ გენდერისა და შეზღუდული შესაძლებლობების გადაკვეთისას ძალადობა უნიკალურ ფორმას, მიზეზებსა და შედეგებს იძენს.

მოძალადეები შშმ ქალებზე ძალადობენ მათი სოციალური  იზოლაციის, გადაადგილების შეზღუდულობის, მხარდამჭერი სტრუქტურების ნაკლებობის, კომუნიკაციის ბარიერებისა და უარყოფითი საზოგადოებრივი წარმოდგენების გამო. ამაში იგულისხმება როგორც ფიზიკური და სექსუალური ძალადობა, ისე ემოციური და ფსიქოლოგიური ძალადობა.

შშმ ქალებისა და გოგოებისთვის მომხდარი ძალადობის გასაჩივრების პროცესი ხშირად ხელმიუწვდომელია, რაც გამოწვეულია შეუსაბამო პოლიტიკითა და სტანდარტებით, უარყოფითი დამოკიდებულებით, ინფორმაციის ხელმიუწვდომლობით, კომუნიკაციის სირთულით, არასაკმარისი დაფინანსებით და ამ თემასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებების მიმღებ ინსტიტუციებში შშმ ქალების ჩართულობის ნაკლებობით.

რა დასკვნის გამოტანა შეიძლება?

ეიბლიზმი ჩვენს საზოგადოებაში ძლიერაა ფესვგადგმული. ეს არის ძალადობის ფორმა, რომელიც ხდება როგორც ინდივიდუალურ, ისე სისტემურ დონეზე, განსაკუთრებით ქალების მიმართ. ეიბლიზმი ქალებს მათი შეზღუდული შესაძლებლობის  მიხედვით განსაზღვრავს და აქცენტს აკეთებს მათ „ნორმიდან გადახრილობაზე“, ნაცვლად იმისა, რომ დაინახოს მათი ინდივიდუალურობა და პიროვნება.

ეიბლიზმი, სექსიზმი და დისკრიმინაციის სხვა ფორმები შშმ ქალებს ძალადობის მრავალი სხვადასხვა ფორმის წინაშე უფრო მოწყვლადებს ხდის და ართულებს იმ ინსტიტუციებთან წვდომას, რომლებიც სწორედ ამისგან თავდასაცავადაა განკუთვნილი.

საჭიროა, რომ საზოგადოებაში გაიზარდოს შშმ პირებზე დისკრიმინაციისა და მისი შედეგების ცნობადობა, სახელმწიფომ სისტემურ დონეზე აღმოფხვრას ეიბლიზმი და მისით გამოწვეული ბარიერები, შშმ პირებზე ძალადობის შემთხვევებში კი მოძალადეებს შესაფერისი სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დააკისროს.

მთავარი სურათი: dribbble / Xurxe Toivo García

წყარო

მართალია, ჩვენი კულტურული ნორმები და დამოკიდებულებები სექსის მიმართ ნელი ნაბიჯებით იცვლება, თუმცა ტრადიციული გენდერული მიდგომები ქალის სექსუალობისადმი უცვლელი დარჩა. ამის ნათელი მაგალითია ქალიშვილობის ცნება და ის, თუ რამდენად დიდ როლს ვანიჭებთ მას.

კაცებს შეუძლიათ ჰქონდეთ სექსი, შეზღუდვებისა და შედეგების გარეშე — მეტიც, ეს სასურველი და წახალისებულია — ქალები კი დღემდე იბრძვიან საბაზისო რეპროდუქციული უფლებებისთვის და ებრძვიან საყოველთაო ზეწოლას, რომელიც მათ შერცხვენას ცდილობს და აიძულებს, თავშეკავებისა და უმანკოების მისეულ საზღვრებში მოაქციოს.

უმანკოების მითი და ზიანი, რომელიც მას ახლავს

როდესაც ქალიშვილობაზე ვსაუბრობთ, როგორც წესი, ვგულისხმობთ მდგომარეობას, როცა ქალს სექსი ჯერ არ ჰქონია. უამრავი ქვეყნის კულტურა — მათ შორის ქართული — ქალიშვილობის ცნებას უმანკოებისა და ფასეულობის მნიშვნელობას ანიჭებს: ქალი მხოლოდ მაშინაა უბიწო და პატიოსანი, როდესაც სექსი მხოლოდ ერთ კაცთან აქვს, ისიც აუცილებლად ქორწინების შემდეგ.

სინამდვილეში, ქალიშვილობა მხოლოდ სოციალური კონსტრუქტია — იდეა, რომელიც მოიგონა და დაამკვიდრა ხალხმა. მას არავითარი სამედიცინო და ბიოლოგიური განმარტება არ აქვს. მნიშვნელოვანია, გავიაზროთ მისი კულტურული მნიშვნელობა და ბიოლოგიური მარკერები.

ქალის სექსუალობის მართვა

მიუხედავად იმისა, რომ პირველი სექსი უნივერსალური გამოცდილებაა, ის პირობები, რომლებიც ქალიშვილობას განსაზღვრავს, ხალხის მიერაა შექმნილი და ქალების სექსუალობის მართვისა და ექსპლუატაციისთვის გამოიყენება — ისინი ზღუდავს ქალების სექსუალურ თავისუფლებას.

ისტორიულად, ქალიშვილობა ყოველთვის ქალების სხეულის კონტროლს უკავშირდებოდა  — ნაყოფიერების მონიტორინგისა და მამობის დადგენის მიზნით — და მისი პრაქტიკული დანიშნულება არასასურველი ორსულობის თავიდან აცილება იყო, განსაკუთრებით იმ დროს, როცა კონტრაცეფციის სანდო ფორმები არ არსებობდა. ამ სისტემაში ქალის სექსუალობა შემოსაზღვრულია ქორწინების ჩარჩოებით — მასში ქალების სხეული იყო და არის წარმოდგენილი, როგორც მოხმარების პროდუქტი, რომელიც „ხელუხლებელ“ მდგომარეობაში მამიდან ქმარს გადაეცემა და ქალს მხოლოდ ბავშვის გაჩენისა და გვარის გაგრძელების საშუალებად განიხილავს.

ამ პატრიარქალური აზროვნების „დამსახურებით“, ქმრებისთვის უმანკოების „შენახვის“ აუცილებლობა დღემდე იმდენად ფესვგადგმულია ქალების ცნობიერებაში, რომ ამ მითიდან გადახვევა მათ უარყოფით გრძნობებს აღუძრავს საკუთარი სხეულისა და სექსუალობის მიმართ.

^{სურათი: WomanLog}

სექსის გაიგივება მორალთან

ქალის მორალს უმეტესად მის ქალიშვილობასთან აკავშირებენ. სოციალური სტანდარტების მიხედვით, „კარგი ქალია“ ის, ვისაც ქორწინებამდე სექსი არ აქვს, და ყველა, ვინც ამ ნორმას გადაუხვევს, „ცუდი ქალია“. ამგვარად, ქალიშვილობა ქალის მორალურობის ჩამნაცვლებელი გახდა და უმანკოების მითი ქალებს ასწავლის, რომ მათი მორალი სასქესო ორგანოზე გადის და არა — მათ გონებაზე ან გულზე.

უმანკოების ცნებას, განსაკუთრებით როდესაც ის ახალგაზრდა გოგოსკენაა მიმართული, მისი ფასეულობა საშიშ ორბუნებოვნებამდე დაჰყავს: ის ან უმანკოა ან არ არის, და თუკი არ არის, მაშინ „ბოზია“ — „ბოზია“, რადგან სექსი ჰქონდა არასწორ ასაკში (მაგალითად, „ძალიან ახალგაზრდას“), არასწორ დროს (მაგალითად, ურთიერთობის „ძალიან ადრეულ ეტაპზე“), არასწორ ადამიანთან (მაგალითად, ვინც „არ უყვარს“ ან მისი ქმარი არ არის) ან არასწორი გრძნობებით (მაგალითად, არა სიყვარულის, არამედ სიამოვნების გამო).

ქალის ნივთად აღქმა

ქალიშვილობა პასიურობის მდგომარეობაა, რომელიც დაპყრობის იდეას ეფუძნება — ის ისეთი რამაა, რაც „იკარგება“ ან „ირთმევა“. ამით ხაზი ესმება იმას, თითქოს პირველი სექსის დროს ქალები რაიმე ფორმის სიამოვნების მიღების ნაცვლად საკუთარი თავის რაღაც ნაწილს კარგავენ. „უმანკოდ“ დარჩენის ზეწოლა ქალებს აფიქრებინებს, რომ სექსის ქონით ისინი ბინძურები ან რამით „ნაკლულები“ გახდებიან. ამგვარად, პირველი სექსი ქალებისთვის დასასრულს უფრო გამოხატავს, ვიდრე დასაწყისს.

ქალებს სექსუალური სიამოვნების მიღების სურვილის ქონის უფლება არ აქვთ და საზოგადოება მათ მხოლოდ კაცის სიამოვნების წყაროდ განიხილავს. ეს მიდგომა სრულიად უგულებელყოფს ქალს, როგორც ინდივიდს, და მის სხეულს — ქალის სხეული არათუ უბრალოდ ნივთია, არამედ ისეთი ნივთია, რომელიც შეიძლება შეაფასო და გამოიყენო კაცების მომსახურებისთვის, რაც, თავის მხრივ, გაუპატიურების კულტურას უდევს საფუძვლად.

ქალის ნივთად აღქმისა და გაუპატიურების კულტურის ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია ე.წ. „მოტაცება ცოლად მოყვანის მიზნით“. ხშირ შემთხვევაში მოტაცებული გოგო ოჯახის ზეწოლით ქორწინდება მოძალადეზე ან შერცხვენილად ითვლება და ოჯახისა და ნათესავების მხარდაჭერის გარეშე რჩება.

ქალიშვილობის შემოწმების პრაქტიკები

უმანკოების მითმა ქალებს საკუთარ სხეულზე ყოველგვარი ავტონომია დაუკარგა. ბევრ ქვეყანასა და კულტურაში — მათ შორის ხშირად საქართველოშიც — ქალის მიერ ქორწინებამდე ქალიშვილობის დაკარგვა დღემდე ოჯახის ღირსების შელახვად მიიჩნევა.

რელიგიური და კულტურული ტრადიციების მიერ ქალიშვილობისთვის ამხელა ფასის მინიჭებამ ქალიშვილობის შემოწმების პრაქტიკები შემოიღო. მაგალითად, ბევრ კულტურაში საქმროს საცოლის უმანკოების დასადასტურებლად პირველი ღამის შემდეგ სისხლიანი ხელსახოცის ან თეთრეულის ჩვენება უწევს. მსგავსი ტრადიცია საქართველოს ეთნიკურად აზერბაიჯანელ მოსახლეობაშიც არსებობს — იენგე. იენგე არის ქალი, რომელიც წყვილს პირველ ღამეს ელოდება და შემდეგ სისხლიან ზეწარს ამოწმებს.

ქალიშვილობის შემოწმების კიდევ ერთი გავრცელებული პრაქტიკაა ე.წ. „ორი თითის“ ტესტი: როდესაც ექიმი ხელით ამოწმებს ქალის საქალწულე აპკს — ვაგინის კედელზე არსებულ თხელ მემბრანას — დაზიანებებზე. ამით „აფასებენ“ ახალგაზრდა გოგოებისა და ქალების სოციალურ „ღირებულებას“, რათა გაიგონ, რამდენად „შესაფერისები“ არიან ისინი ქორწინებისთვის ან სამსახურში ასაყვანად. ეს პრაქტიკა არამეცნიერული, არაეთიკური და დამამცირებელია და არღვევს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს, თუმცა ის დღემდე 20-მდე ქვეყანაშია აქტუალური.

^{სურათი: Rebecca Hendin/VICE}

ქალიშვილობის გარშემო შექმნილი ზეწოლის გამო ის იმდენად „ღირებული“ გახდა, რომ მოხმარების პროდუქტად გადაიქცა და ჰიმენოპლასტიკის მეშვეობით მისი „აღდგენის“ პრაქტიკა დამკვიდრდა. ჰიმენოპლასტიკა საქალწულე აპკის აღდგენის ოპერაციაა, რომელსაც ბევრი ქალი, მათ შორის საქართველოში, საკუთარი ნებით თუ ოჯახის მხრიდან ზეწოლით მიმართავს, რადგან ეშინია განქორწინების, საზოგადოებიდან გარიყვის ან, ბევრ ქვეყანაში, უარესის — სიკვდილით დასჯის.

მეტიც, უმანკოების მითით შეპყრობილობა იმდენად ყოვლისმომცველია, რომ მრავალ ქვეყანაში ქალებს ასახიჩრებდნენ და კლავდნენ მხოლოდ და მხოლოდ სექსის გამო. აფრიკაში გავრცელებული ქალის გენიტალიის დასახიჩრების პრაქტიკა, რომლის დროსაც ქალს კლიტორის გარეთა ნაწილს ან/და გენიტალიის სხვა უბნებს აჭრიან, ასევე დაკავშირებულია ქალიშვილობასთან და უმანკოების მითთან, რადგან სწამთ, რომ ასე სექსი ქალისთვის ნაკლებად სასიამოვნო ხდება, რაც ამცირებს იმის ალბათობას, რომ ის ქმარს უღალატებს. აღსანიშნავია, რომ ეს პრაქტიკა გავრცელებულია საქართველოშიც, კახეთში, ეთნიკურად ავარიელ მოსახლეობაში.

ადრეული ქორწინება

უმანკოების მითი ხშირად ხდება ადრეული ქორწინების მიზეზი. ერთი მხრივ, სექსუალობაზე დადებული ტაბუ ახალგაზრდებს უზღუდავს შესაძლებლობას, თავისუფლად შეხვდნენ ერთმანეთს, მეორე მხრივ კი ქორწინებამდე სექსის მიუღებლობის გამო მათ სექსუალური ცხოვრების დაწყებისა და საკუთარი სექსუალობის შესწავლის ერთადერთ გამოსავლად ადრეული ქორწინება ესახებათ.

ეს ფენომენი განსაკუთრებით მძიმედ გოგოებზე აისახება, რომლებსაც მთელი ცხოვრების განმავლობაში თან სდევთ მათი უფლებების დარღვევის შედეგები.

ქალების უმანკოებაზე არსებული წარმოდგენების გამო ადრეული ქორწინებისას გოგოები ხშირ შემთხვევაში ორი-სამი წლით უმცროსები არიან ბიჭებზე. მაგალითად, 2010-2020 წლებში 16-19 წლის ახალგაზრდების ასაკობრივ კატეგორიაში დაქორწინებული ბიჭების რაოდენობა 7 113-ია, გოგოების კი ამაზე 5-ჯერ მეტი — 36 003.

♦ ადრეულ ქორწინებას თან სდევს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები, დაწყებული ადრეულ ასაკში მშობიარობით და დამთავრებული ადრეული ქორწინების თანმდევი ფსიქოლოგიური ტრავმებით.

♦ გარდა ამისა, საქართველოში გავრცელებულია წარმოდგენა, რომ განათლება და ქორწინება ორი ურთიერთგამომრიცხავი რამ არის, რის გამოც გოგოებს ხშირად უწევთ სკოლის მიტოვება ან უმაღლეს განათლებაზე უარის თქმა.

♦ ადრეული ქორწინებისას განქორწინების რისკიც უფრო მაღალია. თუმცა, განქორწინება მრავალ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული, განსაკუთრებით ქალებისთვის. უმანკოების სტიგმა ზღუდავს მათ არჩევანს ხელახლა დაქორწინების მხრივ, ქორწინების დროს არსებული შეზღუდვების გამო კი ქალები მარტონი რჩებიან არასათანადო განათლებით, დასაქმების გამოუცდელობითა და სუსტი სოციალური კავშირებით. შესაბამისად, ბევრი მათგანი ამჯობინებს, ცხოვრება რთულ პირობებში გააგრძელოს.

^{სურათი: Susanna Hayward / Getty Images}

უმანკოების მითის მეორე მხარე

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პირველი სექსის გარშემო არსებული ზეწოლა სქესზეა დამოკიდებული. გოგოებზე მუდმივადაა ზეწოლა, რომ მათ უნდა მოიცადონ და კარგად შეარჩიონ, ვის „მისცემენ“ საკუთარ ქალიშვილობას. ბიჭებზე, მეორე მხრივ, ამის საპირისპირო ზეწოლაა — რაც შეიძლება მალე ჩამოიშორონ ვაჟიშვილობის დაღი, რათა უფრო „მამაკაცურები“ გახდნენ.

გარდატეხის ასაკში შესვლისთანავე ბიჭებისგან ელიან, რომ ისინი სექსუალური აქტივობის მანქანებად უნდა იქცნენ. კაცებისთვის სექსი ისეთ საჭიროებად განიხილება, რომელიც აუცილებლად უნდა დაკმაყოფილდეს, ვაჟიშვილობა კი დაცინვისა და გაკიცხვის საგანია. ბიჭებს ასწავლიან, რომ მათ აკისრიათ ქალის „შებმის“ ვალდებულება და პარტნიორების სიმრავლე მათი „მამაკაცურობის“ დასტურია. ეს მიდგომა გულისხმობს, რომ სექსის ალბათობას განსაზღვრავს კაცის უნარი, დაარწმუნოს ქალი, და არა — ქალის თანხმობა სექსზე. ეს იმ მცდარ წარმოდგენასაც უკავშირდება, თითქოს ქალებს არ აქვთ სქესობრივი ლტოლვა და სექსისგან სიამოვნებას არ იღებენ, და გაუპატიურების კულტურის კიდევ ერთი საშიში საფუძველია.

ასეთი სოციალური ზეწოლა სრულიად უგულებელყოფს თანხმობის არსებობას კაცების მხრიდან — საზოგადოება მათ სექსზე უარის თქმის უფლებას საერთოდ არ აძლევს, უარის შემთხვევაში კი მათ „კაცობას“ ან სექსუალურ ორიენტაციას აყენებს ეჭვქვეშ. ამავე ზეწოლის გამო საქართველოში ძალიან გავრცელებულია პრაქტიკა, როცა არასრულწლოვანი ბიჭები ყოველგვარი ემოციური მზაობის გარეშე, ხშირად კი რომელიმე უფროსი ნათესავის თანხლებით, სექს-მუშაკებთან მიჰყავთ „დასავაჟკაცებლად“. ასეთ გარემოში, სადაც სექსი სრულიად დაცლილია გრძნობებისგან და ის მხოლოდ ფიზიკურ კმაყოფილებამდე დადის, პირველი სექსუალური გამოცდილების მიღება ბევრისთვის დიდ სტრესთან, სექსუალურ ტრავმებსა და  სექსზე არასწორი წარმოდგენების ჩამოყალიბებასთანაა დაკავშირებული.

როგორ უნდა გადავიაზროთ ქალიშვილობის ცნება?

ქალიშვილობა უბრალოდ იდეაა და იდეები იცვლება. ის სექსისტურია და დიდ ზიანს აყენებს ქალებს, მცდარად უკავშირდება უმანკოებას, ახალისებს გაუპატიურების კულტურასა და ადრეულ ქორწინებას. ის მხოლოდ ჩვენ შევქმენით და ვირწმუნეთ. ქალიშვილობის იდეის გადააზრება სექსისა და სექსუალობის შესახებ უფრო ჯანსაღი და მრავლისმომცველი დამოკიდებულების გაჩენის საშუალებას მოგვცემს.

სექსუალობა ქალებსაც აქვთ. ძველად ქალების სქესობრივი ლტოლვა მკაცრად შეუფერებელ და არაქალურ რამედ მიიჩნეოდა და ქალები უბრალოდ კაცების ლტოლვის დაკმაყოფილების ყველაზე მიღებულ საშუალებად განიხილებოდნენ. რეალურად, სქესობრივი ლტოლვა და სიამოვნების მიღების სურვილი კაცებსაც აქვთ და ქალებსაც და მათი ჩამოყალიბება ძალიან ადრეულ ასაკში იწყება.

ადამიანი თავად განაგებს საკუთარ სხეულს. ქალები არ არიან არც მამების და არც ქმრების საკუთრება და დაუშვებელია ადამიანის ნივთად აღქმა.

საქალწულე აპკი ქალიშვილობის დასტური არ არის. ის წარმოდგენა, თითქოს პირველი სექსის დროს სისხლდენა აუცილებელია, მოძველებული და მცდარია. სისხლდენა და აპკის შემოწმება ვერ ადგენს, ჰქონია თუ არა ქალს სექსი.

არ არსებობს სწორი და არასწორი დრო პირველი სექსისთვის. პირველი სექსი ახალი გამოცდილებაა და არა — რაიმეს დაკარგვა, წაბილწვა ან შერცხვენა. არავინ უნდა განისაზღვროს იმის მიხედვით, თუ რამდენად აკმაყოფილებს ის უმანკოების მითს და პატივი უნდა ვცეთ სხვების სურვილებს, განურჩევლად იმისა, თუ რამდენად ემთხვევა ისინი ჩვენსას.

ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ტაბუდადებული და პრობლემური საკითხია. მეტიც, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის ისეთი ფორმები, როგორებიცაა ცემა, ყვირილი თუ ოთახში ჩაკეტვა, აღზრდის მიღებული და ტრადიციული ფორმებია.

ბავშვებს ხშირად აღიქვამენ საკუთრებად, პირადი სივრცის, სურვილების, ინტერესებისა და განცდების გარეშე. ამ ფონზე, ძალადობის ფაქტების იდენტიფიცირებასა და აღმოხვრას კიდევ უფრო  ართულებს ისეთი გამოწვევები, როგორიცაა:

• ბავშვების მიმართ უნდობლობა და მათი მონათხრობის არდაჯერება;

• ბავშვების მხრიდან ძალადობის ფაქტის დამალვა შიშის ან სირცხვილის გამო;

• საკითხის ირგვლივ არსებული ტაბუები და სტერეოტიპები;

• ბავშვების როგორც ემოციური, ისე ფიზიკური მოწყვლადობა;

• ბავშვთა უსაფრთხოებასა და ჯანსაღ საზღვრებზე ინფორმაციის ხელმიუწვდომლობა, როგორც მშობლებისთვის, ისე — ბავშვებისთვის.

^{სურათი: Hanna Barczyk / NPR}

2019-2020 წლების სტატისტიკაც ამ რეალობაზე მიუთითებს:

„სახელმწიფოს ზრუნვისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა სააგენტოს” მიერ გავრცელებული მონაცემების მიხედვით, 2020 წლის მხოლოდ 8 თვის სტატისტიკით (იანვარი – აგვისტო), საქართველოში ბავშვთა მიმართ ძალადობის 1146 ფაქტი დაფიქსირდა.

ძალადობის ტიპების მიხედვით კი ეს სტატისტიკა ასე კლასიფიცირდება:

• ფიზიკური ძალადობა — 256;

• ფსიქოლოგიური ძალადობა — 401;

• უგულებელყოფა — 152;

• იძულება — 3;

• სექსუალური ძალადობა — 55;

• ოჯახში ძალადობა — 120;

• მიტოვება — 7;

• ეკონომიკური ძალადობა — 19;

• ადრეული ქორწინება/არასრუწლოვნის ორსულობა — 87;

• სუიციდის მცდელობა — 19;

• ბულინგი — 6;

• კიბერბულინგი — 5;

• ტრეფიკინგი — 2;

• ადევნება — 2;

• ფემიციდი — 5;

• არამართლზომიერი გადაადგილება — 1;

• არასრუწლოვნების კონფლიქტი — 6.

2019 წელს ბავშვზე განხორციელებულ ძალადობასთან დაკავშირებით იმავე უწყებაში 1624 მიმართვა შევიდა.

ამგვარი რეალობის თავიდან ასარიდებლად აუცილებელია, ბავშვებს ასაკის შესაბამისად, განვითარების ყველა ეტაპზე მივცეთ ინფორმაცია ჯანსაღი საზღვრებისა და მათი დაცვის შესახებ და მაქსიმალურად ვეცადოთ, დავიცვათ მსგავსი გამოცდილებებისგან.

რა არის საზღვრები?

საზღვრები შეიძლება იყოს როგორც ხილული, ისე — უხილავი. მაგალითად, ღობე, რომელიც ჩვენს ეზოს, მეზობლის ტერიტორიისგან ყოფს ხილული საზღვარია და გვაჩვენებს, რა ტერიტორია გვეკუთვნის ჩვენ და რაზე ვართ პასუხისმგებელნი.

საცხოვრებელი სივრცისგან განსხვავებით, პირად სივრცეს უხილავი საზღვრები აქვს — წარმოსახვითი „ბუშტი“ — მიუხედავად იმისა, რომ მისი დანახვა არ შეგვიძლია, ვგრძნობთ, როგორ იცვლება ჩვენი ემოციური ფონი, როცა უცხო ადამიანი ზედმეტად გვიახლოვდება და ჩვენს პირად სივრცეში შემოდის.

წარმოსახვით „ბუშტში“ თავსდება როგორც სხეულის პირადი სივრცე, ისე ჩვენი შინაგანი სამყარო —  რწმენები, ფიქრები, გრძნობები, აზრები და ა.შ.

მარტივად რომ ვთქვათ, საზღვრები — ხილულია ის თუ უხილავი — ფლობასა და პასუხისმგებლობას განსაზღვრავს. სწორედ ამიტომ, აუცილებელია რომ მას პატივისცემითა და ყურადღებით მოვეპყროთ.

^{სურათი: Yes Gurl}

გამომდინარე იქედან, რომ საზღვრები ჩვენი პიროვნების ჩამოყალიბებისა და საკუთარი თავის გამოხატვისას ერთ-ერთ გარდამტეხ როლს თამაშობს, მათი დაწესება და სხვების საზღვრების პატივისცემა ბავშვობიდანვე აუცილებელია.

ბავშვებისთვის ადრეული ასაკიდანვე იმის სწავლება, რომ ჩვენი სხეული ჩვენვე გვეკუთვნის და ჩვენ ვართ ერთადერთნი, ვინც მასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები უნდა მიიღოს, მნიშვნელოვანია:

• რათა ზუსტად ესმოდეთ, რა არის ჯანსაღი საზღვრები
• და იცოდნენ, როგორ დაიცვან ისინი.

რისკების გააზრება

ფაქტები და სტატისტიკა ადასტურებს ბავშვებისთვის პირადი საზღვრების სწავლების საჭიროებას, პოტენციური საფრთხეებისა და სექსუალური ძალადობისგან მათ დასაცავად.

მოძალადეები ბავშვების პირად სივრცეში ნდობის მოპოვებითა და მათთვის იმის დაჯერებით აღწევენ, რომ ბავშვებსა და ზრდასრულებს შორის სექსუალური ხასიათის ურთიერთობები ნორმალურია. თუ ასეთ დროს ბავშვს პირადი საზღვრების შესახებ სწორი ინფორმაცია აქვს, მოძალადისგან განრიდების შანსი იზრდება.

ზრდასრულების მიერ საზღვრების დარღვევა

ზრდასრულები ბავშვების პირად საზღვრებს სხვადასხვა ფორმით არღვევენ. მათ შორის ემოციური, ფიზიკური და სექსუალური თვალსაზრისით.

ემოციური საზღვრების გადაკვეთის მაგალითები:

• დარცხვენა (მაგ.: „არ მჯერა, რომ ეს გააკეთე! როგორი ადამიანი ხარ ამის შემდეგ?“)

• სარკაზმის გამოყენება (მაგ.: „ყოჩაღ! ამის გაკეთება ორი წლის ბავშვსაც შეუძლია.”)

• დადანაშაულება (მაგ.: „შენთვის რამდენ რამეს ვაკეთებ. არ შეგიძლია ეს ერთი რამ რომ გამიკეთო?“)

• დამცირება (მაგ.: „ყველამ იცის, რომ უნიჭო ხარ.”)

• ბავშვისთვის საუკეთესო მეგობრის ან სანდო პირის სტატუსის მინიჭება („ძალიან მარტოსული ვარ. მიხარია, რომ აქ ჩემს მოსასმენად ხარ.”)

ფიზიკური საზღვრების გადაკვეთის მაგალითები:

• სხვებთან ჩახუტების ან კოცნის დაძალება;

• შეხება მაშინ, როცა მათ ეს არ სურთ;

• ბავშვის ცემა.

სექსუალური საზღვრების გადაკვეთის მაგალითები:

• ბავშვისთვის სექსუალური ხასიათის ხუმრობების თქმა;

• სექსუალური შინაარსის მქონე მასალის ჩვენება;

• სექსუალური შინაარსის ინფორმაციის გაზიარება;

• ბავშვის თანდასწრებით სექსუალური აქტივობით დაკავება;

• სექსუალური აქტივობით დაკავება ბავშვთან.

როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს ჯანსაღი საზღვრების დაწესება?

1. დაეხმარეთ ბავშვს თვითრწმენისა და ემოციური ინტელექტის განვითარებაში

ჯანსაღი საზღვრები ხშირად თავდაჯერებას მოითხოვს აზრების, სურვილებისა და საჭიროებების თვალსაზრისით. ამ თვითრწმენის შექმნისთვის, ბავშვებს იმის ცოდნა სჭირდებათ, თუ რა ტიპის ურთიერთობებში გრძნობენ თავს კომფორტულად.

მშობლებს ემოციური ინტელექტისა და თვითრწმენის განვითარებაში დახმარება ღია და გულწრფელი საუბრებით შეუძლიათ. ხშირად ესაუბრეთ ბავშვებს ემოციებზე, ასაკის შესაბამისი ტერმინებით და შეუქმენით გარემო, სადაც ისინი თავიანთ გრძნობებზე სირცხვილის გარეშე ილაპარაკებენ. ასაკის შესაბამისად, დაუსვით ბავშვს ისეთი კითხვები, რომლებიც მისი მოტივაციებისა და რეაქციების უკეთ გააზრებაში დაეხმარება. მაგალითად:

„როგორ გაგრძნობინა ამან თავი?“

„როგორ გგონია, რატომ იგრძენი თავი ასე?“

„შეცვლიდი რაიმეს სამომავლოდ?“

^{სურათი: dribbble / Ksenia Shokorova}

2. გააძლიერეთ ბავშვი

ბავშვს საკუთარი თავის დაცვაში ისეთი უნარების განვითარებით დაეხმარებით, როგორიცაა: საკუთარი ინსტინქტების მიმართ ნდობა, თავდაჯერებულობა, სწრაფი და მტკიცე გადაწყვეტილებების მიღება და ა.შ.:

• ასწავლეთ, რომ ენდოს საკუთარ გრძნობებს. თუ გრძნობს, რომ რაღაც რიგზე არ არის, დიდი ალბათობით, ეს მართლაც ასეა.

• თუ თავს არაკომფორტულად ან დაბნეულად გრძნობს, ან არ მოსწონს როგორ ექცევიან ან ეხებიან, უთხარით, რომ ასეთ დროს იქაურობას რაც შეიძლება სწრაფად გაეცალოს.

• ასწავლეთ, რომ მტკიცედ და თავდაჯერებით თქვას „ეს არ მომწონს“ ან „ნუ მეხები“.

• დარწმუნდით, რომ ბავშვი სათანადოდ გენდობათ იმისთვის, რომ საჭიროების შემთხვევაში მოგიყვეთ ამა თუ იმ ფაქტის შესახებ. ასევე უთხარით, თუ თქვენ ვერ გიკავშირდებათ, ვის შეუძლია მიმართოს ოჯახში ან მის ირგვლივ არსებულ გარემოში.

• დაარწმუნეთ, რომ ყველაფერს გაუმკლავდებით, რასაც არ უნდა მოგიყვეთ — რომ ყოველთვის მოუსმენთ, დაუჯერებთ და მშვიდად გადადგამთ საჭირო ნაბიჯებს პრობლემის მოგვარებისთვის.

• რაც ყველაზე მთავარია, ასწავლეთ, რომ სექსუალური ან სხვა ნებისმიერი სახის ძალადობა არასდროსაა მისი ბრალი.

3. ესაუბრეთ ბავშვს სხეულთან დაკავშირებულ საზღვრებსა და უსაფრთხოებაზე

უმჯობესია, თუ სხეულთან დაკავშირებულ საზღვრებსა და უსაფრთხოებაზე ბავშვებთან საუბარს ადრეული ასაკიდანვე დავიწყებთ. ამ ტიპის დიალოგი შესაძლოა სხეულის იმ ნაწილების გაცნობით დაიწყოს (მაგალითად, ნაწილები, რომლებსაც საცურაო კოსტუმი ფარავს), რომლებიც ინტიმურია.

^{სურათი: Behance / Dung Ho via Pinterest}

აუცილებელია, ბავშვებს ავუხსნათ, რომ ზოგჯერ დახმარება გვჭირდება სხეულის მოვლისა და სიჯანსაღისთვის (მაგალითად, ბანაობა ან ექიმთან ვიზიტი) და ამ დროს ნორმალურია, თუ მშობელი ან ექიმი სხეულის ამ ნაწილებზე შეეხებათ, გასუფთავების ან შემოწმების მიზნით.

თუმცა აუცილებელია აღვნიშნოთ ისიც, რომ ექიმმაც და მშობელმაც ნებართვა უნდა აიღონ შეხებამდე და უნდა აუხსნან ბავშვს, თუ რა მიზნით ეხებიან.

გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ გამოვიყენოთ სწორი სიტყვები თითოეული ორგანოს დასასახელებლად, რათა ბავშვს ესმოდეს, რომ სხეულის ინტიმური ნაწილებიც ჩვეულებრივი ნაწილებია, როგორც ხელი ან ფეხი. გამოიყენეთ ფორმალური ტერმინები, როგორიცაა „ვაგინა“ და „პენისი“ არაფორმალურ დასახელებებთან ერთად, რომლებიც შეიძლება სახლის გარეთ გაიგონონ. ასეთი საუბრები ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილად აქციეთ, მაგალითად ბანაობის ან ჩაცმის დროს.

დასურათებული წიგნები კიდევ ერთი კარგი გზაა გოგოსა და ბიჭის სხეულებს შორის განსხვავებებისა და იმის სასწავლებლად, თუ როგორ იცვლება სხეული დროთა განმავლობაში. მნიშვნელოვანია, რომ ამ ტიპის საუბრები ერთჯერადი არ იყოს — გრძელდებოდეს და იცვლებოდეს ბავშვის ასაკობრივი განვითარების შესაბამისად.

4. ესაუბრეთ ბავშვს პირად სივრცეზე

აუცილებელია, ბავშვებს თავიანთ და სხვების პირად სივრცეზე ხშირად ვესაუბროთ. მნიშვნელოვანია, ესმოდეთ, რომ ყველა თავისი სხეულის მფლობელია და თავად აკეთებს არჩევანს თავის სხეულთან მიმართებით.

ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ თავად წყვეტენ, ვინ ჩაეხუტება ან აკოცებს და თუ რაიმე ტიპის შეხება მათთვის არასასიამოვნო და მიუღებელია, ძალა არავინ უნდა დაატანოს. მშობლებმა და უფროსებმა ამ ტიპის გადაწყვეტილებები ბავშვების ნაცვლად არ უნდა მიიღონ. მაგალითად, მშობელმა არ უნდა გადაწყვიტოს, ბავშვი აკოცებს თუ არა ბებიას, ბაბუას ან ოჯახის მეგობარს. ბავშვს უნდა შეეძლოს, თავად გადაწყვიტოს, აკოცოს, ჩაეხუტოს თუ ხელი ჩამოართვას სხვას. ჩვენ კი უნდა ვუთხრათ: „შეგიძლია ისე მოიქცე, როგორც უფრო კომფორტულია შენთვის.”

აუცილებელია, რომ თავად უფროსები ვიყოთ კომფორტულად ამ საკითხებზე საუბრისას და იმის ახსნისას, რომ ერთი და იგივე ქცევა შეიძლება სწორი ან არასწორი იყოს გარემოებებიდან გამომდინარე. მაგალითად, რომ ჩახუტებისა და კოცნის მიღება მეგობრისგან (ვისგანაც ეს ბავშვისთვის კომფორტულია), ნორმალურია.

5. ესაუბრეთ ბავშვებს მათ ცხოვრებაში არსებულ სხვადასხვა ტიპის ადამიანებზე

მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს, როგორ განსაზღვროს, თუ ვინ არიან ახლობელი ადამიანები მის ცხოვრებაში. ამის ეფექტურად გასაკეთებლად, უმჯობესია, განსაზღვროთ ადამიანების ტიპები. მაგალითად:

• ოჯახის წევრები (ადამიანები, ვისთან ერთადაც ერთ სახლში ვცხოვრობთ);

• უფრო დიდი ოჯახი (ადამიანები, რომლებიც ასევე ოჯახია, მაგრამ ერთ სახლში არ ვცხოვრობთ: ბებია, ბაბუა და ა.შ.);

• მეგობრები (ადამიანები, რომლებსაც ვუყვარვართ და გვიყვარს, კარგად ვიცნობთ და ვენდობით);

• ნაცნობები (ადამიანები, ვისი სახელებიც ვიცით და ზოგჯერ ვხედავთ ხოლმე, მაგალითად, ოჯახის ახლობელი);

• მასწავლებლები და დამხმარეები (ადამიანები, რომლებიც სკოლაში გვასწავლიან ან გვეხმარებიან სხვადასხვა კუთხით, მაგალითად, სკოლის ექიმი, ტრენერი და ა.შ.);

• უცნობები (ადამიანები, ვისაც არ ვიცნობთ).

შესაძლოა, ვიზუალური გამოხატვა დაგეხმაროთ ბავშვისთვის იმის სწავლებაში, თუ ვინ არიან უახლოესი და მისგან ყველაზე შორს მდგომი ადამიანები. ოჯახი ყველაზე ახლოს იქნება, ხოლო უცნობები — ყველაზე შორს. უმჯობესია, ვკითხოთ ბავშვებს, როგორ ფიქრობენ, ვინ რომელ კატეგორიაში ხვდება მათ ცხოვრებაში? მათი აზრით, რა ტიპის ქცევებია ნორმალური თითოეული ტიპის ადამიანისგან მათ მიმართ? ამ კატეგორიებიდან, რომლებში მყოფ ადამიანებს შეუძლიათ აკოცონ ან ჩაეხუტონ? ვის შეუძლიათ ენდონ და ვის — არა?

6. ასწავლეთ ბავშვს, როგორ თქვას „არა“

მნიშვნელოვანია, ბავშვებს ვასწავლოთ, რომ მათ „არას“ თქმა შეუძლიათ, როგორც უფროსებისთვის, ისე ბავშვებისთვის, და რომ მათგან ყოველთვის თანხმობას არ მოელიან. ბავშვებისთვის უარის თქმის სწავლება აძლიერებს მათ და ეხმარება საკუთარი სურვილებისა და საჭიროებების როგორც აღქმაში, ისე გამოხატვაში.

^{სურათი: Behance / Seung Uk Hong via Pinterest}

თუ ბავშვს მხოლოდ დათანხმებასა და სხვების სიამოვნებაზე ზრუნვას ვასწავლით, ამან, შესაძლოა, მისი დაუცველობის ხარისხი გაზარდოს სხვადასხვა ტიპის ძალადობის მიმართ.

მნიშვნელოვანია, ბავშვს დავეხმაროთ მტკიცე და თავდაჯერებული „არას“ თქმის უნარის გამომუშავებაში. ამაში როლური თამაშები დაგეხმარებათ: ჰკითხეთ ბავშვს, თუ შეიძლება კოცნა ან ჩახუტება და მიეცით საშუალება, თქვას „არა, მადლობა“ მტკიცედ და თავდაჯერებულად.

ასევე, შეგიძლიათ ჰკითხოთ, როგორ მოიქცეოდნენ ამა თუ იმ სიტუაციაში და მისცეთ საუკეთესო გადაწყვეტილებებისკენ მიმართულება.

როგორ მოიქცევი, თუ…

არსებობს კითხვები, რომლებიც ამა თუ იმ სოციალური სიტუაციისთვის ამზადებს ბავშვს და თქვენც დაგეხმარებათ, მაქსიმალურად ბევრი და საჭირო ინფორმაცია მიაწოდოთ მისი უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობისთვის. ასეთი კითხვების მაგალითებია:

როგორ მოიქცევი, თუ…

• ვინმე, თუნდაც ისეთი, ვისაც იცნობ, შენი სურვილის საწინააღმდეგოდ შეგეხება?

• ვინმე, თუნდაც ისეთი, ვისაც იცნობ, ჩაგეხუტება ან ნებისმიერი სხვა ფორმით შეგეხება და შენ თავს ცუდად ან არაკომფორტულად იგრძნობ?

• ვიღაც ისეთ რამეს შემოგთავაზებს, რაც ძალიან გინდა (შოკოლადს ან სათამაშოს) და სანაცვლოდ შეხების საიდუმლოდ შენახვას გთხოვს?

• ვიღაც დაგემუქრება და გეტყვის, რომ ან შენ ან შენთვის საყვარელ ადამიანებს რამეს დაუშავებს, თუ შეხების შესახებ ვინმეს ეტყვი?

• ვინმე გაწუხებს სკოლაში ან ეზოში და მე ახლოს არ ვარ?

• არასასურველი შეხების შესახებ ვინმეს მოუყევი და არ დაგიჯერა, ან გაგიბრაზდა?

• ვინმე ცუდად გექცევა და გეუბნება, რომ ეს შენი ბრალია?

• ვინმე გეტყვის, რომ თუ მე მომიყვები, დაგსჯი, შენ დაგადანაშაულებ ან არ დაგიჯერებ?

მნიშვნელოვანია, რომ სხეულის საზღვრებზე ბავშვთან გამართული ყველა დიალოგი პოზიტიურ ნოტაზე დავასრულოთ და ღია ვიყოთ ნებისმიერი კითხვისთვის მათი მხრიდან.

საკითხები, რომლებიც შეხების მიუღებელ ფორმებს მოიცავს, არასასიამოვნო შეიძლება იყოს როგორც მშობლისთვის, ისე ბავშვისთვის. სწორედ ამიტომ, ასეთი საუბრებისას აუცილებელია აღვნიშნოთ ისიც, რომ კოცნა და ჩახუტება ძალიან სასიამოვნო და დადებითი მოვლენაა, როცა ის ორმხრივ სურვილსა და კომფორტზეა დაფუძნებული, როცა ვენდობით მათ, ვისაც ვეხუტებით ან ვკოცნით და როცა გვიყვარს ისინი.

ნდობა, მოსმენა, ღიაობა და გულწრფელობა ყოველთვის საუკეთესო გზაა ბავშვთან ნებისმიერ საკითხზე საუბრისას. ასე იბადება უსაფრთხოებისა და დაცულობის განცდა ბავშვებში, რაც მშობელსა და ბავშვს შორის ჯანსაღი ურთიერთობების წინაპირობაა.

მთავარი სურათი: ანიკი გელაშვილი / Femea

წყარო