რას ნიშნავს „გაუპატიურება“?

თქვენ წარმოიდგინეთ, ამაზე არათუ ადამიანები, არამედ კანონმდებლობებიც კი ვერ თანხმდებიან. არადა, პრობლემა შემაშფოთებლად მწვავეა — მიახლოებით დადგენილია, რომ მსოფლიოში ყოველ მესამე ქალზე ერთხელ მაინც უძალადიათ სექსუალურად. ამ ქალებში უფრო ხშირია დეპრესია, შფოთვა, დაუგეგმავი ორსულობა, სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები (სგგი) და ა.შ.

გავრცელებული, არასრულყოფილი დეფინიცია

დღეს ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, გაუპატიურებას მოძველებული სამართლებრივი განმარტება აქვს. საქართველოს კანონმდებლობით, ესაა „სქესობრივი აქტი, რომელსაც ახლავს ძალადობა და ძალადობის მუქარა და უმწეო მდგომარეობის გამოყენება.”

სამწუხაროდ, ასეთი დეფინიციის (განმარტების) გამო, მსხვერპლი გაუპატიურებულად არ ითვლება, თუ, მაგალითად, პარალელურად ნაცემიც არ არის. შედეგად, ქართველი უფლებადამცველების ცნობით, ბევრი მოძალადე დაუსჯელი რჩება.

ევროპის ბევრ ქვეყანაშიც კი, იმისათვის, რომ აქტი ჩაითვალოს გაუპატიურებად, უნდა დაფიქსირდეს იძულება, ძალის გამოყენება, მუქარა, ან თავდაცვის უუნარობა. არადა, „ბუჩქებიდან უეცრად გამოვარდნილი თავდამსხმელი მამაკაცის” სტერეოტიპი რეალურ ცხოვრებაში იშვიათია. მსხვერპლ ქალთა 86%-ს ამჟამინდელი ან ყოფილი ქმრები ან პარტნიორები აუპატიურებენ. მსხვერპლი ქალები ხშირად შოკშიც ვარდებიან ან შეშდებიან, რის გამოც ფიზიკური ძალადობის კვალიც კი არ რჩება.

მაშინ ზუსტად რა არის გაუპატიურება?

სინამდვილეში, საქმე ბევრად უფრო მარტივადაა. სექსი თანხმობის გარეშე არის გაუპატიურება. წერტილი. გაუპატიურებაა მაშინაც კი, როცა ადამიანმა გადაწყვიტა, ვინმეს გაყვეს სახლში, მაშინაც კი, როცა ის ნასვამია ან აცვია „გამომწვევად“ და მაშინაც კი, როცა მას გარკვევით არ უთქვამს უარი ან არ გაუწევია წინააღმდეგობა.

სწორედ ასეთ დეფინიციას ითხოვს სტამბულის კონვენციის 36-ე მუხლიც (რომელიც საქართველოშიცაა რატიფიცირებული და რომელიც ქალების წინააღმდეგ ძალადობის აღმოფხვრას ისახავს მიზნად) და ამას გვეუბნება ყველა ის ორგანიზაცია თუ სახელმწიფო, რომელიც ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლის ფრონტის ხაზზეა.

და რას ნიშნავს თანხმობა?

თანხმობა სამართალში აპრობირებული ტერმინია. დაგვთანხმდა თუ არა ადამიანი, სახლში წაგვეღო მისი საყვარელი, ძვირფასი ნახატი? დაგვთანხმდა თუ არა ადამიანი, ჩაგვეტარებინა ესა თუ ის სამედიცინო პროცედურა? თითოეულ ამ შემთხვევაში სასამართლოს მოვალეობაა, დეტალურად შეისწავლოს როგორც კონტექსტი, ისე მონაწილეების პერსპექტივები.

საიდან გავიგოთ, რომ ადამიანი გვთანხმდება ამა თუ იმ სექსუალურ აქტზე? ამისათვის მხოლოდ ერთი გზაა — უნდა გვითხრან.

გაითვალისწინეთ, რომ შეიძლება, გვითხრან როგორც სიტყვებით, ისე სხეულით. სხეულით როგორ? დავაკვირდეთ — ჩვენკენ იწევს თუ გვშორდება ადამიანი? არაკომფორტულად ხომ არ გამოიყურება? ისიც გვკოცნის? გაყინული, გაშეშებული ხომ არ არის?

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ თუკი თანხმობა ერთხელ გამოგვიცხადეს ან გვაგრძნობინეს, ეს არ ნიშნავს, რომ მეორეჯერაც ავტომატურად გვთანხმდებიან. ან თუ, მაგალითად, ვაგინალურ სექსზე ენთუზიაზმით დაგვთანხმდნენ, შეიძლება, ანალურ სექსზე თანახმა სულაც არ იყვნენ — ერთი სიტყვით, თანხმობას გავცემთ კონკრეტულ აქტებზე და მრავალჯერ.

რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს თანხმობა?

• ყველა მონაწილეს ზუსტად უნდა ესმოდეს, რა ხდება/რაზე აძლევენ თანხმობას. თუ, მაგალითად, გვეტყვიან, რომ პრეზერვატივს (კონდომს) გამოიყენებენ, შემდეგ კი თავს არ დაიცავენ, ჩვენ არ გვექნება სრული თანხმობა;
• მონაწილეები უნდა გამოხატავდნენ სურვილს, ენთუზიაზმს;
• რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მონაწილეებს უნდა შეეძლოთ უარის თქმა. ადამიანი, მაგალითად, თანხმობას ვერ გამოგვიცხადებს, თუ ალკოჰოლისგან გონება აქვს დაკარგული. შეიძლება, ადამიანი, ასევე, გარკვეულ წნეხს ან სინდისის ქენჯნას გრძნობდეს, რომლის გამოც უარის თქმა ვერ შეძლოს, მაგალითად, თუ მოძალადე მისი უფროსია სამსახურში.

ამ კრიტერიუმებისა და ნიშნების ამოცნობა რომ შევძლოთ, სექსზე, თანხმობაზე, ურთიერთბებზე ნაფიქრიც უნდა გვქონდეს და გარკვეული ინფორმაციაც უნდა მივიღოთ. სამწუხაროდ, პატრიარქალურ წყობილებებში, სადაც გაუპატიურების მსხვერპლთა აბსოლუტური უმეტესობა ქალია, ამ პრობლემაზე კაცებს თუ მოზარდ ბიჭებს აქტიურად დღესაც იშვიათად ესაუბრებიან. ბევრ კულტურაში დღესაც ხშირია როგორც სექსუალური დანაშაულები, ისე სექსუალური ძალადობის არაინფორმირებული, არასენსიტიური ხედვა და, მათ შორის, მსხვერპლის დადანაშაულების, დარცხვენის ან დადუმების პრაქტიკა. არადა, რაც მეტს ვისაუბრებთ ჩვენს გამოცდილებაზე, მით უფრო მშვიდობიან, უსაფრთხო გარემოში ვიცხოვრებთ.

მოძრაობა #MeToo / #მეც

საბედნიეროდ, ეს საკითხი უფრო და უფრო აქტუალური ხდება და საზოგადოებები, მათ შორის მოზარდები და მშობლები, კინოხელოვანები, მწერლები, მედიასაშუალებები, პოლიტიკოსები უფრო მეტ დროს უთმობენ ამ პრობლემაზე ფიქრსა და მსჯელობას.

მოძრაობა #MeToo (#მეც), რომლის დროსაც ქალებმა მამაკაცები სექსუალურ ძალადობაში თუ შევიწროებაში საჯაროდ ამხილეს, სულ რაღაც რამდენიმე წლის წინ მოედო მსოფლიოს. ერთ-ერთი პრობლემა, რომელზეც #მეც მოძრაობამ ყურადღება მიგვაქცევინა, იყო ძალაუფლების, სამსახურეობრივი იერარქიის მნიშვნელობა სექსში. მოძრაობის დროს არაერთი ცნობილი ფიგურა ამხილეს სექსუალურ ძალადობაში. მალევე ცხადი გახდა, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის, მათ შორის ზოგიერთი ბრალდებულისთვის, ცალსახა საერთოდ არ იყო, რომ ისინი დანაშაულს ჩადიოდნენ.

მოდით, განვიხილოთ ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო მაგალითი. ლუი სი ქეი (Louis C.K.) ამერიკელი კომიკოსია, რომელიც პირდაპირი, კრიტიკული, მამხილებელი და, ამავდროულად, ვულგარული შოუებითაა ცნობილი. #მეც მოძრაობა რომ გავრცელდა, რამდენიმე ქალმა განაცხადა, რომ ლუი სი ქეი მათ წინ მასტურბირებდა. საქმე ისაა, რომ სი ქეიმ ყველა ქალს წინასწარ ჰკითხა, შეეძლო თუ არა მათ თვალწინ მასტურბაცია და სიტყვიერი თანხმობაც მიიღო.

შეიძლება, იკითხოთ — მაშ, თანხმობაც ჰქონია, რაში მდგომარეობს მისი დანაშაული? ვფიქრობთ, საუკეთესო პასუხს ამაზე ისევ სიქეი გაგვცემს. აი, რას წერს ის  2017 წელს, ბრალდებების გამოქვეყნების შემდეგ:

„ეს ისტორიები მართალია. მაშინ ჩემს თავს ვეუბნებოდი, რომ ჩემი საქციელი მისაღები იყო, რადგან მე არცერთი ქალისთვის არ მიჩვენებია ჩემი პენისი ნებართვის გარეშე, რაც მართალიცაა. მაგრამ მოგვიანებით — ზედმეტად მოგვიანებით — გავიაზრე, რომ როცა სხვა ადამიანზე გარკვეული ძალაუფლება გაქვს და მას სთხოვ, პენისზე შემოგხედოს, ამას არ აქვს შეკითხვის ფორმა. ეს დილემაა, უხერხული მდგომარეობა. ამ ქალებზე გარკვეული ძალაუფლება მქონდა — ისინი აღფრთოვანებულები იყვნენ ჩემით, როგორც კომიკოსით — მე კი ეს ძალაუფლება უპასუხისმგებლოდ გამოვიყენე… გამოვიყენე ის ფაქტიც, რომ ჩემს და მათ თემშიც პოპულარობით ვსარგებლობდი და ამ ქალებს საშუალება აღარ ჰქონდათ, გაეზიარებინათ თავიანთი ისტორია. როცა აზიარებდნენ, ისევ თავად ზარალდებოდნენ, რადგან ჩემს ქომაგებს ამ ისტორიის მოსმენა არ უნდოდათ“.

თუ ამ დინამიკის ეკრანზე ნახვაც გსურთ — ან თუ ახალ კარგ სერიალს ეძებთ საყურებლად — გირჩევთ, The Morning Show-ს პირველ სეზონსაც შეავლოთ თვალი. თუ მთლიანი სეზონისთვის ვერ მოიცლით, მაშინ პირველი სეზონის მე-8 სერია ჩართეთ 49-ე წუთიდან. სცენაში ჰანა საინფორმაციო შოუს ახალბედა თანამშრომელია და საზარელი მოვლენების გადასაღებად უცხო ქალაქშია ჩამოსული. შეძრულ, დადარდიანებულ ჰანას ანუგეშებს მიჩი — შოუს ვარსკვლავი, ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი, ცნობილი ადამიანი აშშ-ის მედიაში. ჰანა ბედნიერია თავისი მენტორის ამხელა ყურადღებით, მიჩის ნომერში განსატვირთად, ფილმის საყურებლადაა მოსული, თუმცა მიჩი ჰანას აუპატიურებს.

რას ფიქრობს მიჩი? ჰანასგან წინააღმდეგობა არ ხვდება — უფრო სწორად, ვერ ამჩნევს — და მიაჩნია, რომ ორ ზრდასრულ ადამიანს შეთანხმებული სექსი ჰქონდა.

ჰანა რას ფიქრობს და განიცდის, ამას სეზონის მე-10 სერიაში, მე-19 წუთიდან, ნახავთ.

გენდერული ნიშნით სხვადასხვა ტიპის ძალადობა საქართველოში გავრცელებული პრაქტიკაა. თუმცა ქალთა მიმართ ძალადობრივი მოპყრობა ინტერსექციურია — ანუ სხვადასხვა ნიშანს აერთიანებს.

მაგალითად, ქალზე ძალადობენ არა მარტო გენდერის ნიშნით, არამედ სექსუალური ორიენტაციის, ეთნიკური მიკუთვნებულობის, სოციალური მდგომარეობისა თუ სხვა მრავალი გარემოების მიხედვითაც. ერთ-ერთი ასეთი გარემოება სექსსამუშაოში ჩართულობაა.

გამომდინარე იქიდან, რომ პროსტიტუცია საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით ადმინისტრაციული სამართალდარღვევაა, ძალადობის შემთხვევაში პოლიციისთვის მიმართვა ძირითადად დამატებით პრობლემებს, რისკებსა და კიდევ უფრო მეტ ძალადობას მოიაზრებს.

გარდა კანონსა და სამართალზე ხელმიუწვდომლობისა, სექსსამუშაოში ჩართული ქალების მიმართ ძალადობის ალბათობას ის სტიგმა და სიძულვილის შემცველი დამოკიდებულებაც ზრდის, რაც სექსმუშაკების მიმართ საზოგადოებაში არსებობს. ეს დამოკიდებულებები კიდევ უფრო მძაფრია ტრანსგენდერი ქალების მიმართ.

სტიგმა და კანონზე ხელმიუწვდომლობა ქალებს აიძულებს, ფარულად ჩაერთონ სექსსამუშაოში და ძალადობის საფრთხის წინაშე ყოველდღიურ რეჟიმში იყვნენ.

სექსსამუშაოში კარგად იკვეთება გენდერული უთანასწორობის საკითხი: სექსმუშაკი ქალი უბედურებისა და სირცხვილის მომტანად აღიქმება როგორც საკუთარი თავისთვის, ისე მის ირგვლივმყოფთათვის, ხოლო კლიენტი — კაცი — აღიქმება, როგორც ის, ვინც „შეაცდინეს“ ან ვინც იმას აკეთებს, რასაც კაცები ზოგადად აკეთებენ და ამაში არც ახალია რამე და არც სასირცხვილო.

სექსსამუშაო და ტრანსგენდერი ქალები

მიუხედავად იმისა, რომ სექსსამუშაოში უმეტესად სისგენდერი — ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობაც ემთხვევა დაბადებისას მინიჭებული სქესის შესაბამის გენდერულ როლს — ქალები არიან ჩართულნი, ტრანსგენდერთა შორის პროპორციულად უფრო მეტი ქალია სექსმუშაკი, ვიდრე სისგენდერთა შორის.

გამომდინარე იქიდან, რომ ქვიარ ქალები არ მიეკუთვნებიან საზოგადოებაში დაწესებულ სტანდარტულ გენდერულ როლებსა და იდენტობებს, მათ მიმართ ძალადობას ესეც ერთვის მიზეზად. ანუ, ისინი მინიმუმ სამი ნიშნით ხდებიან ძალადობის მსხვერპლნი — გენდერის, სექსუალური ორიენტაციისა და სექსსამუშაოში ჩართულობის ნიშნებით.

ის ფაქტიც, რომ პროპორციულად ტრანსგენდერ ქალებში უფრო მეტი სექსმუშაკია, ვიდრე სისგენდერ ქალებში, კიდევ ერთხელ მიგვანიშნებს ამ ჯგუფის მარგინალიზებულობასა და მათთვის სხვადასხვა რესურსის ხელმიუწვდომლობაზე.

ძალადობის ფორმები სექსმუშაკების მიმართ

საქართველოში სექსმუშაკთა უფლებრივი მდგომარეობის „საქართველოს იურისტთა ასოციაციის“ მიერ 2018 წლის კვლევაში ვკითხულობთ, რომ საქართველოს 5 ქალაქში შექმნილი ფოკუს-ჯგუფის მონაწილე სექსმუშაკები მუდმივად საუბრობენ ფიზიკურ, ფსიქოლოგიურ, სექსუალურ და ეკონომიკურ ძალადობაზე, შანტაჟსა და ადევნების სხვადასხვა ფორმებზე მათ მიმართ.

ისტორიები

„ერთხელ მეტროსთან მდებარე ბაზართან ვიყავი სავაჭროდ, შვილთან ერთად, გადმოვიდა დიდუბის განყოფილების ერთ-ერთი პოლიციელი, ხმამაღლა მიმითითა საათზე და დაცინვით მითხრა, შენ აქ რატომ ხარ, სამსახურში არ უნდა იყო, იქ არ უნდა იდგეო? კონკრეტული ადგილი დაასახელა. მოვკვდი და გავთავდი ადგილზე“.

„ჩვენ ისედაც ღირსებას გვილახავენ. ძალიან ხშირად, წყალს გვასხამენ, გვაფურთხებენ, გვაგინებენ. იყო დრო, როდესაც „დუბინკებით“ გვცემდნენ და სახლში გვაკითხავდნენ. რამდენჯერმე შევიცვალე ბინა ამის გამო. ისინი მოდიოდნენ ჩემთან სახლში და უფასო მომსახურებას მოითხოვდნენ.

არცერთი პრეცედენტი ყოფილა, პოლიციას დავეცავით, პატრული უფრო გვიდგას ზოგჯერ გვერდში. პოლიციის განყოფილებიდან კი სულ გვერჩიან, გინდა ფორმით, გინდა უფორმოდ.

შეიძლება, კილომეტრ-ნახევრიდან დაგიძახოს „შე გათახსირებულო, შე საქონელო“ და ა.შ. მე უკვე იმდენად მრცხვენია, სადაც მე ვდგავარ, სავაჭრო ადგილია, ბაზარია. ელემენტარულად, გარეთ მრცხვენია გამოსვლა“, — ჰყვებიან სექსმუშაკი ქალები „ნეტგაზეთისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში.

^{სურათი: dribbble / Carla Orozco}

სექსმუშაკების მიმართ ძალადობა მხოლოდ საქართველოს პრობლემა არ არის. ის მთელი მსოფლიოს გამოწვევაა. სწორედ ამიტომ, 17 დეკემბერი სექსმუშაკთა მიმართ ძალადობის დასრულების საერთაშორისო დღეა.

აუცილებელია, სახელმწიფო ხედავდეს პრობლემის კომპლექსურობასა და სიმწვავეს, შეცვალოს კრიმინალიზებაზე დაფუძნებული მიდგომა და არ იქცეს დამატებით ძალადობრივ რგოლად სექსსამუშაოში ჩართული ქალებისთვის.

სექსმუშაკის დასჯასა და დისკრიმინაციაზე ორიენტირებული სექსსამუშაოს პირობებში ისეთი საბაზისო უფლებები ირღვევა, როგორიცაა, მაგალითად, სიცოცხლის, პირადი უსაფრთხოების, წამებისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობისგან დაცვის უფლება.

ეს უფლებები ყოველდღიური უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის განუყოფელი ნაწილია და აუცილებელია, საკითხის მიმართ არსებული პოლიტიკა და მიდგომები სწორედ ამ უფლებების დაცვას ემსახურებოდეს.

თბილისის კინოთეატრებში რიდლი სკოტის ახალი ფილმი „უკანასკნელი დუელი“ გამოჩნდა. მის მხატვრულ ღირებულებებზე უფრო კომპეტენტური პირები ისაუბრებენ, თუმცა ამბავი სანახავადაც და გასააზრებლადაც ნამდვილად მძიმე იყო.

ფილმში მოვლენები შუა საუკუნეებში ვითარდება. ომიდან დაბრუნებული რაინდი ჟან დე კარუჟი გაიგებს, რომ მისი ცოლი გააუპატიურეს და ეს მისმა ყოფილმა მეგობარმა და მეფესთან დაახლოებულმა პირმა ჩაიდინა. ფილმი რეალურ ამბავზეა დაფუძნებული და მარგარიტა დე კარუჟის ისტორიას გვიყვება, რომელმაც გადაწყვიტა, არ დაემალა ძალადობის ფაქტი და საჯაროდ ემხილებინა მოძალადე. თუმცა, მის სიტყვას არც სასამართლოსთვის და არც ხალხისთვის ფასი არ ჰქონდა. მას უწევდა თავის მართლება, რომ არ იტყუებოდა და ის, რაც მოხდა, მისი სურვილი არ ყოფილა.

შუა საუკუნეებს კარგა ხანია გავცდით, ქალს კი ისევ უწევს სასამართლოში და საზოგადოების წინაშე იმის მტკიცება, რომ მასზე ნამდვილად იძალადეს და ამაში თავად არ არის დამნაშავე.

ფილმში ერთი ამბავი სამი პერსპექტივიდან არის მოწოდებული: ქმრის, რომელიც არა ცოლზე, არამედ საკუთარ სახელზე ნერვიულობს; მოძალადის, რომელსაც ჰგონია, რომ რადგან ქალმა რამდენჯერმე შეხედა და გაუღიმა, ეს ნიშანი იყო, რომ თავადაც სურდა მასთან ყოფნა; და ქალის, რომელიც იტანჯება.

სამწუხაროდ, ცხოვრება ფილმი არ არის და არც გაუპატიურებას აქვს სამი პერსპექტივა: აქ მხოლოდ ერთი ჭეშმარიტი პერსპექტივა არსებობს — ქალის, რომელზეც სექსუალურად იძალადეს.

რას გულისხმობს გაუპატიურება და არის თუ არა ის სექსუალური ძალადობის ერთადერთი ფორმა?

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში გაუპატიურება განმარტებულია შემდეგნაირად: „პირის სხეულში ნებისმიერი ფორმით სექსუალური ხასიათის შეღწევა სხეულის ნებისმიერი ნაწილის, ნებისმიერი საგნის გამოყენებით, ჩადენილი ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან დაზარალებულის უმწეობის გამოყენებით“.

თუმცა, გაუპატიურება არ არის სექსუალური ძალადობის ერთადერთი ფორმა. როგორც იურისტი ანა აბაშიძე აღნიშნავს, სექსუალური ძალადობაა ნებისმიერი არასასურველი ქცევა, რომელსაც აქვს სექსუალური შინაარსი.

სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი ასაკისა და სქესის ადამიანი. თუმცა, მოცემულ სტატიაში საუბარი იქნება სექსუალურ ძალადობაზე სრულწლოვანი ქალების კონტექსტში.

ქართული კანონმდებლობისგან განსხვავებით, სადაც სისხლის სამართლის დანაშაულად მხოლოდ გაუპატიურება მიიჩნევა, სტამბულის კონვენციის თანახმად (რომლის ხელმომწერიც გახლავთ საქართველო), მონაწილე ქვეყნებმა უნდა მიიღონ ყველა საჭირო ზომა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ სისხლის სამართლის დანაშაულად ჩაითვალოს არა მხოლოდ ადამიანის სხეულში სექსუალური შეღწევა (გაუპატიურება), არამედ ადამიანთან, მისი თანხმობის გარეშე, სექსუალური ხასიათის სხვა აქტის განხორციელებაც. ამავე მუხლში აღნიშნულია, რომ კანონი უნდა გამოიყენებოდეს იმ შემთხვევებშიც, როცა დანაშაული ჩადენილია მეუღლის ან პარტნიორის მიმართ (მუხლი 36. სექსუალური ძალადობა, მათ შორის, გაუპატიურება).

რატომ არიან ქალები ჩუმად?

რეალურად, საქართველოში იმაზე მეტი ქალია სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი, ვიდრე სტატისტიკაშია მოცემული, მაგრამ ქალები არ ლაპარაკობენ. და მათ აქვთ სრულიად ლოგიკური მიზეზები, არ ილაპარაკონ. მათი არჩევანი, იყვნენ ჩუმად, არასდროსაა ირაციონალური. პირველ ყოვლისა, საზოგადოება არ არის ემპათიური ქალის მიმართ. თითის გაშვერა ხდება არა მოძალადის, არამედ ქალისკენ — როგორ ეცვა, როგორი ფერის პომადა ესვა, ხომ არ იყო ზედმეტად გამომწვევი და ხომ არ უბიძგა კაცს ამგვარი ქცევისკენ? ეს კი ხშირად იმიტომ ხდება, რომ მოძალადე, რომელსაც ამხელენ, როგორც წესი, საზოგადოებისთვის ძალიან მისაღები და პატივსაცემი ადამიანია, ფერს და ზნეს კი მხოლოდ დახურულ კარს მიღმა იცვლის. ქალისთვის აღიარება, რომ ის გახდა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი, ფაქტობრივად, ნიშნავს მუდმივ თავის მართლებას, რომ ამ ამბავში მას ბრალი არ მიუძღვის. რაც მთავარია, თავის მართლება უწევს არა მხოლოდ ოჯახის წევრებისა თუ ნათესავების, არამედ მთელი სისტემის წინაშე. სამწუხაროდ, ჩვენ არაერთხელ გვსმენია დაზარალებული ქალის ისტორია, რომელსაც სამართალდამცავებმა კიდევ უფრო დიდი ტკივილი და  შეურაცხყოფა მიაყენეს მისი მდგომარეობის არასათანადოდ და არასერიოზულად შეფასებით.

არის ქალის დუმილის კიდევ ერთი და ძალიან მნიშვნელოვანი მიზეზი — ის ვერ აცნობიერებს, რომ მასზე ძალადობენ. ასეთი შემთხვევები ხდება მაშინ, როცა მოძალადე მისი პარტნიორი ან მეუღლეა, ანუ მისთვის საყვარელი ადამიანია. მარტივია ძალადობის დანახვა მაშინ, როცა შენზე უცხო ადამიანი ძალადობს, მაგრამ რთულია ამოიცნო დანაშაული, როცა შენ წინ შენი მეუღლეა/პარტნიორია. როცა ფიქრობ, რომ სქესობრივი კავშირი ამ ურთიერთობის შემადგენელი ნაწილია და უბრალოდ ვალდებული ხარ, ასე მოიქცე, ან მისი დაკარგვის გეშინია. გეშინია, რომ თუ დღეს უარს ეტყვი სექსზე, ხვალ ის სხვასთან წავა. ამასთან, გახსენდება ათასჯერ მოსმენილი სიტყვები, რომ „ურთიერთობა კომპრომისებზე წასვლაა“ და ფიქრობ, რომ ამ ერთხელაც წახვალ კომპრომისზე, არა უშავს, თუკი შენ სიამოვნებას არ იღებ, ორგაზმი ხომ არც არასდროს ყოფილა ქალის პრიორიტეტი; მერე რა, თუ ყელში ბურთი გეჩხირება იმ წამებში, ესეც გაივლის, მალე დამთავრდება, სულ ცოტაც და შენი პარტნიორი ისიამოვნებს და შეგეშვება; მთავარია, ხვალ ისევ შენთან იქნება — მაგრამ არა, სექსი კომპრომისი არ არის.

^{სურათი: Benedetto Cristofani}

ფსიქოლოგი ლოლა ლომიძე აღნიშნავს: „როცა ქალი თავის ემოციებს, სურვილებს, თავის პიროვნებას გვერდზე დებს და ხდება ქმრის/პარტნიორის ერთგვარი დამატება, ვფიქრობ, სოციოკულტურული გავლენა უფროა, ვიდრე სიყვარული. მე მაინც მგონია, რომ სიყვარული არის ის, როცა თავს კარგად გრძნობ და შეგიძლია იმის თქმა, რომ დღეს სექსი არ გინდა და გირჩევნია, დაიძინო“.

„პარადოქსია, რომ ხშირად გვჩაგრავს ის, ვინც ყველაზე მეტად გვიყვარს“, — ამბობს იურისტი ანა აბაშიძე და ფიქრობს, რომ ამ ფაქტს ყველა ყურადღებით უნდა მოეკიდოს. მიყვარს ის, ვინც გუშინ მცემა. მართალია, ამ დროს ქალი ხვდება, რომ ეს ქცევა არ არის ადეკვატური, მაგრამ არ სურს იმის დაჯერება, რომ ადამიანი, რომელთანაც ამდენი რამ აკავშირებს, მოძალადეა. აქ ორი აზრი ებრძვის ერთმანეთს: ერთი, რომელიც გეუბნება, რომ ეს ადამიანი შენთვის მნიშვნელოვანია და მეორე, რომელიც გეუბნება, რომ კი, ასეა, მაგრამ ის შენ გაზიანებს. ბუნებრივია, რთულია გადაწყვეტილების მიღება, ხმის ამოღება და დახმარების თხოვნა, რადგან შენს ცნობიერში ეს ნიშნავს შენთვის ძვირფასი ადამიანის გაწირვას, შესაძლოა, მის ციხეში ჩასმასაც. ასეთ ვითარებაში აუცილებელია, ქალს მიეცეს დრო, თავად გადაწყვიტოს, როდის იქნება მზად ამ ყველაფერზე სასაუბროდ.

ასე რომ, ნუ გავიკვირვებთ, თუკი ქალი თვეების ან თუნდაც წლების მერე გადაწყვეტს მოძალადის მხილებას და ნურც იმას გავიკვირვებთ, თუკი იგი არასდროს მიიღებს ამგვარ გადაწყვეტილებას. სახელმწიფო, კანონმდებლობა, საზოგადოება, ოჯახი — არც ერთი მათგანი არ სთავაზობს ქალს ჯანსაღ გარემოს, ისაუბროს ხმამაღლა იმაზე, რაც აწუხებს. ასეთ სოციუმში, მოსთხოვო ქალს ბრძოლა, ნიშნავს, მოსთხოვო მას გმირობა. თუმცა, ადამიანს აქვს უფლება, არ იყოს გმირი, აქვს უფლება, არ ჰქონდეს ძალა, წავიდეს ყველას წინააღმდეგ. ეს ბუნებრივია, ადამიანურია.

რა გავლენას ახდენს სექსუალური ძალადობა პიროვნებაზე?

სურვილის შემთხვევაში, ვის შეიძლება მიმართოს ქალმა დასახმარებლად?

დღეს უკვე არსებობს ბევრი არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც მუშაობს ქალთა მიმართ სექსუალური ძალადობის საკითხზე და უწევს მათ უფასო დახმარებას. თავდაპირველად, მსხვერპლ ქალს შეუძლია რომელიმე ასეთ ორგანიზაციაში მივიდეს და მიიღოს კონსულტაცია. ანა აბაშიძე, რომელსაც მსგავს შემთხვევებზე მუშაობის დიდი გამოცდილება აქვს, ფიქრობს, რომ გამოწვევები აქაც მრავლადაა. მისი აზრით, იურისტებმა, იმ ადამიანებმა, რომლებსაც პირველადი კონტაქტი აქვთ მსხვერპლთან, ძალიან ფრთხილად და სწორად უნდა შეაფასონ მისი საჭიროებები.

რასაკვირველია, არის შემთხვევები, როცა იურისტები ქალებს პირდაპირ მოუწოდებენ, დარეკონ პოლიციაში ან თავად რეკავენ, რადგან მათ სიცოცხლეს სწორედ იმ წუთებში ემუქრება სერიოზული საფრთხე. თუმცა, აქაც არის ერთი გარემოება: ქალის მხრიდან დემონსტრაციულად ტელეფონის ხელში აღებამ და მოძალადისთვის თქმამ, რომ ის რეკავს პოლიციაში, შეიძლება სიტუაცია კიდევ უფრო გაამწვავოს და ფატალურ შედეგამდე მიიყვანოს. სწორედ ამიტომ, ქალებს ურჩევენ, გამოიყენონ ისეთი აპლიკაციები, რომლებსაც ტელეფონის ეკრანზე მინიმალური შეხება სჭირდება და ამ გზით ითხოვონ დახმარება (მაგალითად, სასურველია ტელეფონებში გვქონდეს ისეთი აპლიკაციები, როგორებიცაა 112 Georgia ან Safe You).

^{სურათი: The Conversation / Shutterstock}

ასევე, პრაქტიკულად ყველა რაიონში არსებობს უფასო იურიდიული დახმარების სამსახური, სადაც ქალს აქვს შესაძლებლობა, აიყვანოს ადვოკატი, რასაც სახელმწიფო უზრუნველყოფს. მას ასევე შეუძლია მოითხოვოს მსხვერპლის სტატუსის დადგენა, რათა ისარგებლოს სახელმწიფო თავშესაფრითა და სხვა სერვისებით.

ერთ-ერთი ყველაზე საჭირო რჩევა, რასაც იურისტები გასცემენ, ეხება მტკიცებულებების შეგროვებას. მაშინაც კი, თუკი არ გაქვთ გადაწყვეტილი საქმეში სამართალდამცავების ჩართვა, გაუზიარეთ თქვენი ემოციები და ამბები სხვა ადამიანებს, ოჯახის წევრებს, მეგობრებს, რადგან გამოძიების პროცესში მათი ჩვენებები მნიშვნელოვანი იქნება. თუკი სექსუალური ძალადობა განხორციელდა ფიზიკური ძალის გამოყენებით, მიდით ექიმთან, თუნდაც, არ გსურდეთ მისთვის სიმართლის გამხელა, უბრალოდ ჩანიშნეთ ვიზიტი, რათა თქვენი დაზიანებები დოკუმენტურად აღიბეჭდოს. შეაგროვეთ მტკიცებულებები ნებისმიერი გზით, რადგან შეიძლება ოდესმე მოისურვოთ ამაზე საუბარი. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ბრძოლას მაშინაც აქვს აზრი, თუკი ამგვარი მტკიცებულებები არ მოგვეპოვება, რადგან სიმართლის დასადგენად სხვა გზებიც არსებობს. ამასთან, როგორც არაერთხელ აღინიშნა, სექსუალური ძალადობა არ გულისხმობს მხოლოდ ფიზიკურ ძალადობას, ამიტომ ასეთი სახის დაზიანებები, შესაძლოა, მსხვერპლს საერთოდ არ აღენიშნებოდეს.

და ბოლოს, აუცილებელია ფსიქოლოგთან ვიზიტი. განვითარებულ და გენდერულ თანასწორობაზე ორიენტირებულ ქვეყნებში მთელი სისტემა ერთობლივად მუშაობს. სექსუალური ძალადობა ძალადობის ძალიან მძიმე ფორმაა, რომელსაც კომპლექსური მიდგომა სჭირდება. ქალი არ უნდა აღმოჩნდეს მარტო სამართალდამცავების წინაშე, მას სჭირდება სერიოზული ფსიქოლოგიური დახმარება, რათა გაიაზროს, რომ სწორ გზაზე დგას, რომ ის არაფერშია დამნაშავე, კვლავ შეძლებს ხარისხიან და ღირსეულ ცხოვრებას და რომ მისი ხმა მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მისთვის, არამედ მის გარშემო მყოფი სხვა უამრავი ქალისთვის.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, მსოფლიოში სამიდან ერთ ქალს (30%) სიცოცხლეში ერთხელ მაინც გამოუცდია ფიზიკური და/ან სექსუალური ძალადობა სექსუალური პარტნიორის ან სხვა პირის მხრიდან.

საქსტატის ოფიციალური მონაცემების თანახმად, 2015 წლიდან 2020 წლამდე საქართველოს მასშტაბით ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი ქალების რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება. 2021 წლის მონაცემებით, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი ქალების რაოდენობა თითქმის შვიდი ათასს უტოლდება. თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ შესაბამის უწყებებთან მიმართვიანობა ოჯახში ძალადობის შესახებ, რიგი ფაქტორების გამო, საკმაოდ იშვიათად ხდება. შესაბამისად, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ოფიციალური სტატისტიკის მიღმა კიდევ ათასობით ქალი განიცდის ძალადობის სხვადასხვა ფორმას.

ქალების მიმართ ძალადობაზე საუბრისას აუცილებელია გამოვყოთ შშმ და ლგბტქ+ თემის წევრი ქალები, რადგან მათთვის ეს საფრთხე ერთიორად იზრდება. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ გაეროს სპეციალური მომხსენებლის ანგარიშის თანახმად, შშმ ქალები განსაკუთრებული რისკის ქვეშ იმყოფებიან. მათზე ძალადობა შესაძლოა განხორციელდეს სხვადასხვა ადგილას და სხვადასხვა გზით, ხშირად კი იმ ადამიანების მხრიდან, ვისაც ისინი იცნობენ და ენდობიან. კიდევ უფრო მაღალი რისკის ქვეშ იმყოფებიან სოციალურად დაუცველი, ლტოლვილი ან/და კონფლიქტურ ზონაში მცხოვრები შშმ ქალები. ამასთან, შშმ ქალები დამატებით დაბრკოლებებს აწყდებიან პოლიციასთან ან სასამართლოსთან კომუნიკაციის პროცესში. მსგავს სტრუქტურებში მომუშავე პერსონალის უმრავლესობამ არ იცის, როგორ დაამყაროს კომუნიკაცია შშმ პირებთან და როგორ გააძლიეროს ისინი. უფრო მეტიც, თუკი საქმე ეხება ინტელექტუალური შეზღუდვის მქონე ქალებს, სამართალდამცავი ორგანოები მათ არ ენდობიან, რადგან ფიქრობენ, რომ ისინი გაგებისა და გააზრების უნარს მოკლებულნი არიან.

მიუხედავად იმისა, რომ ქალთა მიმართ ძალადობაზე საუბრისას უამრავი დეტალია გასათვალისწინებელი და სხვადასხვა საჭიროების მქონე ჯგუფს თავისი ინდივიდუალური გამოწვევები და დაბრკოლებები აქვს, სტატიაში ვეცდებით ზოგადად გაგაცნოთ ქალთა მიმართ ძალადობის ყველაზე გავრცელებული ფორმები.

ფიზიკური ძალადობა

როგორც თავად ტერმინი მიგვანიშნებს, ძალადობის ეს ფორმა დაკავშირებულია პარტნიორისთვის ფიზიკური ზიანის მიყენებასთან, როგორიცაა:

• ხელის ან/და ფეხის დარტყმა

• დაწვა

• სილის გაწნა

• ჩქმეტა

• ცემა

ერთი სიტყვით, ყველა ის ქმედება, როცა ფიზიკური შეხებით ხდება ტკივილის მიყენება ან არის ტკივილის მიყენების მცდელობა. ფიზიკურ ძალადობას განეკუთვნება აგრეთვე:

• ქონების დაზიანება

• ალკოჰოლის/ნარკოტიკების იძულებითი მოხმარება ან მკურნალობაზე უარის თქმა, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს პარტნიორის ჯანმრთელობის დაზიანება ან სიკვდილი.

ეკონომიკური ძალადობა

ეკონომიკური ძალადობა ძალადობის ერთ-ერთი ყველაზე დაფარული ფორმაა, რადგან მას თან არ ახლავს ფიზიკური ნიშნები და ხშირად ვერ ხდება მისი იდენტიფიცირება. რეალურად კი, ეკონომიკური ძალადობა ქალებს ართმევს ღირსეული ცხოვრების შესაძლებლობას. ეკონომიკური ძალადობის დროს ხდება ქალის ფინანსურ რესურსებზე სრული კონტროლის შენარჩუნება, ფულზე წვდომის შეზღუდვა, სამსახურში სიარულის აკრძალვა ან ამის მცდელობა.

ფსიქოლოგიური ძალადობა

ამ დროს ადამიანზე ხორციელდება ისეთი ქმედებები, რომელიც მასში იწვევს შიშს. ფსიქოლოგიური ძალადობის ფორმებია ასევე ფიზიკური ტკივილის მიყენების, ქონების თუ შინაური ცხოველის განადგურების მუქარა; მეგობრებისგან, ოჯახის წევრებისგან, სამსახურისგან იძულებითი იზოლაცია მუქარისა და მანიპულაციის გზით.

^{წყარო: Behance / Em Kh}

სექსუალური ძალადობა

ეს ფორმა ქალთა მიმართ ძალადობის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა, რომელზე საუბარსაც, როგორც წესი, ერიდებიან. სექსუალური ძალადობა არის ნებისმიერი სახის სექსუალური ქმედება, რომელიც ჩადენილია მეორე პირის ნების საწინააღმდეგოდ, მისი თანხმობის გარეშე ან ისეთ ვითარებაში, როცა თანხმობის გაცემა შეუძლებელია, რადგან ის არის ბავშვი, შშმ პირი, იმყოფება არაფხიზელ მდგომარეობაში და ა.შ. ერთი სიტყვით, სექსუალური ძალადობა არის ნებისმიერი სახის ქცევა, რომელსაც აქვს სექსუალური შინაარსი, რომელიც ხორციელდება მხოლოდ ერთი მხარის სურვილით.

სექსუალური ძალადობის სახეები შესაძლოა შემდეგნაირად გამოიხატოს:

• გაუპატიურება — ეს არის სექსუალური ძალადობის ფორმა, რომელიც ხშირად ამგვარი ძალადობის ერთადერთ ფორმად მიიჩნევა, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. გაუპატიურება სისხლის სამართლის კოდექსში განმარტებულია შემდეგნაირად: „პირის სხეულში ნებისმიერი ფორმით სექსუალური ხასიათის შეღწევა სხეულის ნებისმიერი ნაწილის, ნებისმიერი საგნის გამოყენებით, ჩადენილი ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან დაზარალებულის უმწეობის გამოყენებით“.
• სექსუალური შევიწროება — ეს არის თანხმობის გარეშე განხორციელებული ფიზიკური კონტაქტი, როგორიცაა ხელის წავლება, ჩქმეტა,  მეორე ადამიანის სხეულის ნებისმიერ ნაწილზე სექსუალურად შეხება, ხახუნი და ა.შ. თუმცა, სექსუალური შევიწროება შესაძლოა არ იყოს ჩადენილი ფიზიკური შეხებით და გამოიხატოს სიტყვიერად: ღირსების შემლახავი რეპლიკები (ე.წ. „ქეთქოლინგი“; ინგლ. Catcalling), სექსუალური ხასიათის კომენტარები ადამიანის სხეულის ან გარეგნობის მიმართ, სექსუალური შინაარსის თხოვნები, ადევნება, სასქესო ორგანოების ჩვენება.
• გამოსასწორებელი გაუპატიურება (ინგლ. Corrective rape) — ეს არის გაუპატიურების ერთ-ერთი ყველაზე უცნობი ფორმა, რომელიც განხორციელებულია პირის სექსუალური ორიენტაციის ან გენდერული იდენტობის საფუძველზე. ძალადობის ამ ფორმის მსხვერპლი ყველაზე ხშირად ხდებიან, ბუნებრივია, ლგბტქ+ თემის წევრები. ამგვარი ქმედების მიზანია მსხვერპლი აიძულოს, დაემორჩილოს ჰეტეროსექსუალობის და ნორმატიული გენდერული იდენტობის „წესებს“.

მიუხედავად იმისა, რომ ქალები და გოგოები ნებისმიერ ადგილას და ნებისმიერი ადამიანის მხრიდან შეიძლება გახდნენ ძალადობის მსხვერპლი, ყველაზე ხშირად მათ მიმართ ძალადობა ჩადენილია ოჯახში და იმ ადამიანების მხრიდან, რომლებსაც ისინი კარგად იცნობენ. უფრო მეტიც, კვლევების თანახმად, მოძალადეები ხშირად სწორედ სექსუალური პარტნიორები ან ქმრები არიან და ამ სტატუსით აძლევენ ლეგიტიმაციას თავიანთ ქმედებებს.

დაბოლოს, მართალია, საქართველოს კანონი „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ სახელმწიფოს ავალდებულებს, უზრუნველყოს ქალების დაცვა ძალადობისგან, გადადგას ქმედითი ნაბიჯები ძალადობის პრევენციისკენ და განახორციელოს შესაბამისი ზომები დანაშაულის შემთხვევებში, მაგრამ ამ საკითხში საზოგადოების როლი უმნიშვნელოვანესია. ძალადობის და მოძალადეების მხარდამჭერი ხშირად სწორედ საზოგადოებაა, რაც გამოწვეულია რიგ ქვეყნებში ფესვგადგმული გაუპატიურების კულტურით — მარტივად რომ ვთქვათ, მოძალადეების მიმღებლობით. იმისათვის, რომ თავიდან ავიცილოთ მსგავსი გარემო, უნდა ვიცოდეთ, რა არის ძალადობის ნიშნები, რათა დროულად ვეცადოთ იმის შეჩერებას, რაც შესაძლოა ზუსტად ჩვენ თვალწინ ხდება.

ფსიქოლოგიური ძალადობა, ასევე ცნობილი, როგორც მენტალური ან ემოციური ძალადობა, მოიცავს ისეთ ვერბალურ (სიტყვიერ) და არავერბალურ კომუნიკაციას, რომელიც სხვის კონტროლს ან მისთვის ემოციური ზიანის მიყენებას ისახავს მიზნად.

მართალია, ფსიქოლოგიური ძალადობა არ ტოვებს დალურჯებებსა და გატეხილ ძვლებს, მაგრამ ის შეიძლება მწვავე ემოციური და მენტალური გამოწვევების სათავე იყოს. ძალადობის ეს ფორმა, შესაძლოა, რთული ამოსაცნობი იყოს, თუმცა, მნიშვნელოვანია, ამოვიცნოთ და ვითხოვოთ დახმარება რაც შეიძლება მალე, რადგან ის ხშირად ფიზიკური ძალადობის წინაპირობაცაა.

ფსიქოლოგიური ძალადობის ნიშნები

არსებობს გარკვეული ნიშნები, რომლებიც შეიძლება მიგვითითებდეს, რომ ადამიანი ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლია. ესენია, როცა ადამიანი:

• შესამჩნევად შეწუხებული და აღელვებულია;

• დისტანცირებულია;

• ირიდებს თავიდან კონკრეტულ ადამიანებს ან როცა მათ ირგვლივაა, შეშინებული, აფორიაქებული და დაძაბულია;

• არაბუნებრივად იქცევა, მაგალითად: ირწევა, იკვნეტს ფრჩხილებს, ტუჩებს ან კანს.

ასევე არსებობს ნიშნები, რომლებიც შედარებით უფრო რთული დასაკავშირებელია ფსიქოლოგიურ ძალადობასთან. მაგალითად, როცა ადამიანი:

• იწყებს დაგეგმილი შეხვედრების ბოლო წუთს გაუქმებას;

• ცდილობს გაამართლოს პარტნიორის სიტყვები ან ქცევები, რომლებიც მას ტკივილს აყენებს;

• უფრო ჩუმადაა, როცა პარტნიორი მასთან ერთადაა;

• ზედმეტად ხშირად იხდის ბოდიშს;

• უფრო მერყევი და დაუცველი ჩანს;

• მუდმივად მოუსვენრადაა;

• ხშირად ამოწმებს ტელეფონს ან პარტნიორი მუდმივად ურეკავს ან სწერს.

ფსიქოლოგიური ძალადობის ფორმები

ფსიქოლოგიურმა ძალადობამ შეიძლება სხვადასხვა სახე მიიღოს, მათ შორისა:

• დაშინება;

• იძულება;

• დარცხვენა;

• დაცინვა;

• დამცირება;

• ე.წ. „გასლაითინგი“ (ინგლ. Gaslighting) — ადამიანის დაეჭვება მისი აზროვნების, ფიქრებისა და შეგრძნებების ადეკვატურობაში, რეალობის აღქმის სისწორესა და მეხსიერებაში. ეს უარყოფითად მოქმედებს მის თვითრწმენასა და თვითშეფასებაზე და ხდის მოძალადეზე მიჯაჭვულს;

• შევიწროება;

• ინფანტილიზაცია — ადამიანთან ბავშვივით მოქცევა, მიუხედავად იმისა, რომ მისი მენტალური, ფიზიკური, სოციალური და ინტელექტუალური მდგომარეობა არ საჭიროებს ასეთ მოპყრობას;

• იზოლაცია — ადამიანის იზოლირება მისი ნების საწინააღმდეგოდ, მეგობრებისგან, ოჯახის წევრებისა და სოციალური სიტუაციებისგან;

• სიჩუმე — ადამიანთან კომუნიკაციაზე უარის თქმა, დანაშაულის გრძნობის გამოწვევის მიზნით.

• მანიპულაცია;

• კონტროლი;

• მუქარა;

• შეურაცხმყოფელი ან დამამცირებელი სიტყვების დაძახება.

ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი ყველა შეიძლება გახდეს, ნებისმიერი ტიპის ურთიერთობაში, მათ შორის მეგობრობაში, თანამშრომლობაში, ინტიმურ ან ოჯახურ ურთიერთობებში. თუმცა, ფსიქოლოგიური ძალადობა ყველაზე გავრცელებული ბავშვებისა და ინტიმური პარნტიორების მიმართაა.

ბავშვთა მიმართ ფსიქოლოგიური ძალადობა

ბავშვთა მიმართ ფსიქოლოგიური ძალადობის რამდენიმე მაგალითია:

• ყვირილი და გინება;

• მუდმივი კრიტიკა და გაკიცხვა;

• დამცირება;

• ბავშვის დასჯა ან დადანაშაულება ზრდასრულების პრობლემების გამო;

• ტკივილის მიყენების ან მიტოვების მუქარა;

• უსაფრთხო, ჯანსაღი და სტაბილური გარემოს ვერშექმნა ბავშვისთვის;

• გარემოება, სადაც ბავშვი სახლში ძალადობის მოწმეა;

• ბავშვის საჭიროებების უგულებელყოფა ან საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის სხვებისგან დახმარების მიღებაზე უარის თქმა.

^{წყარო: Getty Images/holaillustrations}

ბავშვებს, რომლებიც ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი ყოფილან, შესაძლოა:

• უჭირდეთ სწავლა;

• ჰქონდეთ ძილის პრობლემა;

• იყვნენ მიდრეკილები კვებითი აშლილობებისკენ;

• ჰქონდეთ სხვადასხვა ტიპის მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები (დეპრესია, შფოთვა, დაბალი თვითშეფასება ან ემოციების კონტროლის გაძნელება);

• გამოეკვეთოთ სხვადასხვა ტიპის ქცევითი პრობლემები (აგრესია, ტყუილები, თავის მოწონების მუდმივი მცდელობა და ა.შ.);

• გამოუვლინდეთ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები (ტკივილები და გასტროინტესტინალური — კუჭნაწლავის — პრობლემები);

• ჰქონდეთ მიდრეკილება მათი ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობისთვის რისკისშემცველი ქცევების მიმართ (დამაზიანებელი ნივთიერებების ადრეული ასაკიდანვე მოხმარება).

ფსიქოლოგიური ძალადობა შეიძლება იმავენაირად დამაზიანებელი იყოს ბავშვისთვის, როგორც ფიზიკური ან სექსუალური, თუმცა, გამომდინარე იქედან, რომ ის რთულად იდენტიფიცირებადია, ბავშვისთვის დახმარების აღმოჩენა რთულდება. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ზემოთ ჩამოთვლილ ნიშნებსა და ფაქტორებს აქტიურად მივაქციოთ ყურადღება.

ბავშვები, რომლებიც მოძალადე მზრუნველების ირგვლივ გაიზარდნენ, ზოგჯერ ვერ ამჩნევენ, რომ მათზე ძალადობენ და ეს მათთვის ნორმალური ქცევაა. შედეგად, მათ შეიძლება თავადაც გადმოიღონ ეს ქცევები და იქცნენ მოძალადეებად სხვებისთვის, ან ზრდასრულ ასაკშიც ჰქონდეთ მიდრეკილება ისეთი ურთიერთობებისკენ, სადაც ძალადობის მსხვერპლნი არიან.

ფსიქოლოგიური ძალადობა ინტიმური პარტნიორის მიმართ

ინტიმურ პარტნიორთა მიმართ ფსიქოლოგიური ძალადობის რამდენიმე მაგალითია:

• მუდმივი კონტროლის სურვილი (მუდმივად სურთ, იცოდნენ, სად ხართ, რას აკეთებთ, ვისთან ერთად ხართ და ა.შ.);

• მოლოდინი, რომ მუდმივ კავშირზე იქნებით და მუდმივად მიაწვდით ინფორმაციას თქვენს ადგილსამყოფელზე;

• თქვენი ტელეფონისა და სოციალური მედიის ანგარიშების პაროლების ცოდნის სურვილი, რათა აკონტროლონ თქვენი ციფრული აქტივობა;

• თქვენი ფინანსებისა და მისი ხარჯვის კონტროლი;

• ეჭვიანობა და ღალატში ხშირად დადანაშაულება;

• გადაწყვეტილებების თქვენ ნაცვლად მიღება, მაგალითად, რას შეჭამთ ან ჩაიცვამთ, ხშირად თქვენი აზრის გათვალისწინების გარეშე;

• მცდელობა, რომ არ შეხვდეთ მეგობრებსა და ოჯახის წევრებს;

• თქვენი დარწმუნების მცდელობა, რომ არ იმუშაოთ, არ იაროთ სკოლაში ან სოციალურ შეკრებებზე;

• თქვენი დარწმუნების მცდელობა, რომ არ მიიღოთ სამედიცინო დახმარება ან რჩევა;

• ბრაზის თქვენთვის დამაშინებელი ფორმით გამოხატვა;

• გინება, შეურაცხმყოფელი სახელების დაძახება, ბავშვივით მოპყრობა;

• დაცინვა ან დამცირება, ხშირად სხვების თანდასწრებით;

• ფიზიკური ზიანის მუქარა თქვენ ან თქვენთვის ძვირფასი ადამიანების მიმართ;

• პოლიციით ან სამართლებრივი პროცესების დაწყებით დამუქრება, ხშირად მოგონილი მიზეზებით;

• მუქარა, რომ დაიზიანებენ საკუთარ თავს, როცა თქვენზე გაბრაზებულები არიან;

• ისეთი ფრაზების თქმა, როგორიცაა: „თუ ჩემთან არა, ვერავისთან ვერ იქნები“.

^{წყარო: Barry Falls / Telegraph}

ინტიმური პარტნიორისგან ფსიქოლოგიური ძალადობის გამოცდილებამ შეიძლება გამოიწვიოს:

• არასასურველობის, სიყვარულისა და პატივისცემის დაუმსახურებლობის შეგრძნება;

• უიმედობის, უძლურების, დანაშაულისა და სირცხვილის შეგრძნება;

• გამოყენებულობის, კონტროლის ქვეშ ყოფნის განცდა;

• აფორიაქებისა და სტრესის შეგრძნება;

• მოძალადის გაღიზიანების მუდმივ შიშში ცხოვრება;

• განსხვავებულად მოქცევა, რათა არ მოძალადე არ გაღიზიანდეს;

• მოვლენების თქვენეული აღქმის ადეკვატურობის ეჭვქვეშ დაყენება;

• კონცენტრაციის, ძილის, სამსახურისა და ჰობიებისგან სიამოვნების მიღების გაძნელება;

• შფოთვის, დეპრესიის, დაბალი თვითშეფასების ან ქრონიკული ტკივილის გაჩენა ან გაძლიერება.

ფსიქოლოგიურ ძალადობასთან გამკლავება

ეს ის რჩევებია, რომლებიც დაგეხმარებათ, თუ ფსიქოლოგიური ძალადობა გამოგიცდიათ:

აღიარეთ პრობლემა. პირველი ნაბიჯი, რომელიც ზოგჯერ ყველაზე რთულიცაა, ძალადობის მსხვერპლობის აღიარებაა. გადაიაზრეთ, რა არის ჯანსაღი ურთიერთობის დინამიკა, და დაიწყეთ არაჯანსაღი ქცევების იმად დანახვა, რაც ისინი რეალურად არის.

დატოვეთ ძალადობრივი სიტუაცია. თუ ძალადობრივ გარემოში ხართ, მნიშვნელოვანია, შეიმუშაოთ უსაფრთხოების გეგმა და დატოვოთ ეს გარემო, როგორც კი შესაძლებლობა გექნებათ. საჭიროების შემთხვევაში, სთხოვეთ დახმარება სანდო მეგობრებს, ოჯახის წევრებს, მეზობლებს, სამართალდამცავ სტრუქტურებს ან ორგანიზაციებს.

ეცადეთ, ჩაიწეროთ ძალადობის შემთხვევები. მოძალადემ შეიძლება გითხრათ, რომ „ეს არასდროს უთქვამს“, რამაც შეიძლება თქვენი საკუთარ თავსა და რეალობაში დაეჭვება გამოიწვიოს. ასეთი შემთხვევების ყველა დეტალის ჩაწერა დაგეხმარებათ, რათა გქონდეთ ჩანაწერი იმისა, თუ რა მოხდა რეალურად.

არ შეხვიდეთ კონტაქტში მოძალადესთან. თუ მოძალადეს პირისპირ შეხვდებით, არ გამოხატოთ რეაქცია. ისწავლეთ ძლიერი საზღვრების დაწესება და უარი თქვით მასთან კონტაქტზე.

დაიმახსოვრეთ, რომ თქვენ დამნაშავე არ ხართ. ხშირად შეახსენეთ საკუთარ თავს, რომ თქვენ ბრალი არაა, რომ ძალადობის მსხვერპლი ხართ. ეს არაფრით დაგიმსახურებიათ და არ გამოგიწვევიათ.

იმუშავეთ ჯანსაღი ურთიერთობების შექმნაზე. მნიშნველოვანია, განივითაროთ თვითაღქმა და ერთმანეთისგან გაარჩიოთ ჯანსაღი და არაჯანსაღი ქცევები სხვადასხვა ტიპის ურთიერთობებში, რათა დაარღვიოთ ძალადობრივი წრე. შესაძლოა, რთული იყოს, ისევ ენდოთ ადამიანებს ან თქვენს თავს მისცეთ უფლება, იყოთ გულწრფელი და მგრძნობიარე, მაგრამ ეს  ჯანსაღი ურთიერთობების მნიშვნელოვანი კომპონენტებია — ურთიერთობების, რომლებშიც მთავარი ორმხრივი პატივისცემა, ნდობა და ზრუნვაა.

ითხოვეთ დახმარება. ტრავმულ გამოცდილებებთან გასამკლავებლად თერაპიის გავლა სირცხვილი არ არის. თერაპიას შეუძლია დაგეხმაროთ თქვენი ემოციების გადააზრებაში, გამკლავების უნარების განვითარებაში, თვითშეფასების გაზრდასა და ტრავმისგან საბოლოო განკურნებაში.

ფსიქოლოგიურ ძალადობას შეუძლია იმოქმედოს თქვენს პიროვნებაზე და ხანგრძლივი ემოციური იარები დატოვოს. როცა შეძლებთ ძალადობრივი გარემოს დატოვებას და დარწმუნებული იქნებით თქვენს უსაფრთხოებაში, მნიშვნელოვანია დაიწყოთ საკუთარ თავზე ზრუნვისა და საკუთარი თავის მიმართ სიყვარულისა და ნუგეშის პრაქტიკა, რათა თავადვე დაეხმაროთ თქვენს თავს ტრავმებისგან განკურნებაში. მიმართეთ ფსიქოთერაპიას, თუ ამის საჭიროებას, ხედავთ და ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ ძალადობა მსხვერპლის ბრალი არ არის.

ძალადობაზე საუბრისას ადამიანების უმეტესობა ფიზიკურ ძალადობაზე ფიქრს იწყებს და ავიწყდებათ ის ფაქტი, რომ არსებობს ძალადობის სხვა, არანაკლებ საშიში ფორმებიც. ფსიქოლოგიური ძალადობა ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა და მასში იგულისხმება ის ვერბალური (სიტყვიერი) და სოციალური ხერხები, რომელთა დახმარებითაც მოძალადე მსხვერპლის აზროვნებას აკონტროლებს (მაგალითად, ემოციური მანიპულაცია) და შიშში აცხოვრებს.

ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება აღმოჩნდეს ნებისმიერი ადამიანი. თუმცა, უმეტესად ამ მძიმე რეალობაში ყოფნა და მისი გამოვლა ქალებს, ბავშვებსა და მოზარდებს უწევთ. ის ფაქტი, რომ ფსიქოლოგიური ძალადობა არ ტოვებს ფიზიკურ კვალს, არ ნიშნავს, რომ ის არ არის დასჯადი ან მის წინააღმდეგ რეაგირება არ ხდება.

ხშირად ფსიქოლოგიური ძალადობის დროს მსხვერპლს თვითშეფასება უქვეითდება და მოძალადეზე დამოკიდებული ხდება. ამ სახის ძალადობის ამოცნობა რთულია, რადგან ის შეფარულია და შეიძლება ყოველდღიურობის ნაწილად იმგვარად იქცეს, რომ მსხვერპლი საერთოდ ვერ იაზრებდეს შექმნილ სიტუაციას.

ფსიქოლოგიური ძალადობის ნიშნები

ფსიქოლოგიური ძალადობა შეიძლება მოულოდნელად დაიწყოს ან, მეორე მხრივ, მოძალადეს დიდი დრო დასჭირდეს ამ ტიპის ქმედებების ჩასადენად. ხშირია შემთხვევა, როდესაც ურთიერთობის დასაწყისში მოძალადე ჩვეულებრივად იქცევა და არ ავლენს თავის ამ მხარეს. თუმცა, დაახლოებისა და ემოციური კავშირის გაჩენის შემდეგ ის რადიკალურად იცვლება. როცა ამგვარ რეალობას შეეჩეხებით, შეიძლება იგრძნოთ დაბნეულობა, შოკი, უხერხულობა და სირცხვილიც კი.

ფსიქოლოგიური ძალადობის ამოცნობა შეიძლება შემდეგ ნიშნებზე დაკვირვებით:

• დამცირება სხვა ადამიანების თანდასწრებით;

• დამამცირებელი სახელების დაძახება (მაგალითად, „სულელო“, „უსარგებლოვ“ და ა.შ.);

• ყვირილი;

• მოძალადის მხრიდან ბრაზის იმ ფორმით გამოხატვა, რაც თქვენში შიშს იწვევს;

• მუქარა, რომ ზიანს მოგაყენებთ თქვენ, თქვენ ირგვლივ მყოფ ადამიანებს ან შინაურ ცხოველებს;

• როდესაც მოძალადე თქვენზე ნაწყენია და გემუქრებათ, რომ საკუთარ თავს ზიანს მიაყენებს;

• ისეთი ფრაზების თქმა, როგორებიცაა: „თუ ჩემთან არ იქნები, მაშინ არავისთან იქნები“;

• ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებსაც თქვენ უნდა იღებდეთ (მაგალითად, რა გეცვათ);

• ეჭვიანობა და მუდმივად იმისი განცდა, რომ ღალატობთ;

• მოსმენაზე უარის თქმა და მუდმივად იმისი აღნიშვნა, რომ თქვენი არ ესმით და მათთვის ეს დამოკიდებულება/ფიქრები გაუგებარია;

• მოგონებების უარყოფა და იმგვარად მოყოლა, როგორც მოძალადეს სურს;

• თქვენი აზრებისა და სათქმელის გაუფასურება და თემის შეცვლა, როდესაც მათ გაჟღერებას აპირებთ;

• თქვენი განცდებისა და საჭიროებების დაკნინება და არასაჭიროდ მიჩნევა.

რა სახის ფსიქოლოგიური ძალადობა არსებობს?

ფსიქოლოგიური ძალადობა შეიძლება მოიცავდებს ქცევებსა და ქვემდებებს როგორც თქვენ, ასევე სხვების მიმართაც.

სხვების მიმართ მიმართული ფსიქოლოგიური ძალადობა

მუქარა თქვენს შინაურ ცხოველზე ფსიქოლოგიური ძალადობის საკმაოდ გავრცელებული ფორმაა. როგორც წესი, შინაური ცხოველები ოჯახის წევრებად მოიაზრებიან და სწორედ ამიტომ შესაძლებელია, რომ ამგვარი ემოციური კავშირი მოძალადემ თავის სასარგებლოდ გამოიყენოს. მსგავსი მუქარა მსხვერპლისთვის დამაზიანებელია და, შედეგად, მოძალადე ადამიანი მსხვერპლზე კონტროლს მოიპოვებს.

თვითდაზიანების მუქარაც ფსიქოლოგიური ძალადობის არანაკლებ გავრცელებული ფორმაა. როდესაც თქვენ არ იქცევით ისე, როგორც ეს მოძალადეს სურს, ან ეუბნებით, რომ მისი დატოვება გსურთ, და ის თვითდაზიანებით გემუქრებათ, ეს ფსიქოლოგიური ძალადობაა. მოძალადე ამ დროს თქვენს ემოციებს იყენებს, რათა გაკონტროლოთ. ასეთ დროს შეგიძლიათ:

• უთხრათ მოძალადეს, რომ მსგავსი ქმედება არასწორია და თქვენი საზღვრები დააწესოთ;

• არ აიღოთ პასუხისმგებლობა მეორე ადამიანის ქცევებზე — ზრდასრული ადამიანები ამგვარ გადაწყვეტილებებს თავად იღებენ;

• გახსოვდეთ, რომ თქვენ დამნაშავე არ ხართ.

თქვენ მიმართ მომართული ფსიქოლოგიური ძალადობა

იზოლაცია. ემოციურად და ფსიქოლოგიურად ძალადობრივ ურთიერთობაში მოძალადემ შეიძლება ბევრ გზას მიმართოს საიმისოდ, რომ სხვა ადამიანებთან არსებული ემოციური კავშირები გაგაწყვეტინოთ. ასეთ შემთხვევაში, ერთადერთი ადამიანი, რომელთანაც რჩებით, თავად მოძალადეა. იზოლაციის ნიშნებია:

• მოძალადის გამო ოჯახის წევრებთან ან მეგობრებთან შეხვედრის სურვილის დაკარგვა;

• როდესაც მოძალადე მუდმივად აკონტროლებს იმას, თუ სად ხართ და რას აკეთებთ;

• მოძალადე ტრანსპორტირებაზე წვდომას გიზღუდავთ, რათა სახლიდან არ გახვიდეთ;

• მოძალადე მოითხოვს, რომ მისგან ნებართვა აიღოთ, სანამ რაიმეს გააკეთებთ ან სახლიდან გახვალთ.

ემოციური მანიპულაციის (ე.წ. „გასლაითინგის“; ინგლ. Gaslighting) მსხვერპლი შეიძლება ეტაპობრივად გახდეთ. მსგავსი ტიპის ძალადობის დროს მოძალადე უარყოფს იმ გამოცდილებებსა თუ მოგონებებს, რომლებიც თქვენ გაგაჩნიათ, განზრახ სხვანაირად ჰყვება წარსულში მომხდარ მოვლენებს ან ადეკვატურად საერთოდ არ მიგიჩნევთ. ასეთ დროს მოძალადე თქვენს ემოციებს, სიტყვებსა თუ გამოცდილებებს იმგვარ ფორმულირებას აძლევს, რომ გაეჭვებთ რეალობაში. გარდა ამისა, ეჭვქვეშ აყენებთ თქვენს მეხსიერებას და განსჯის უნარს. ემოციური მანიპულაციის ამოცნობა შემდეგ ნიშნებზე დაკვირვებით შეგიძლიათ:

• საკუთარი თავის უნდობლობა და „გიჟად“ მიჩნევა;

• მუდმივად იმ კითხვის დასმა, ხართ თუ არა „ზედმეტად მგრძნობიარე“;

• სირთულეები მარტივი გადაწყვეტილებების მიღების დროსაც კი;

• ბოდიშის ხშირად მოხდა;

• მოძალადის საქციელის მუდმივად გამართლება;

• იმისი განცდა, რომ სწორად ვერაფერს აკეთებთ;

• მუდმივად იმ კითხვი დასმა, ხართ თუ არა „საკმარისად კარგი“.

რა გავლენა აქვს ფსიქოლოგიურ ძალადობას?

ფსიქოლოგიური ძალადობისგან გამოწვეულ ტრავმას შეიძლება ჰქონდეს როგორც მოკლევადიანი, ასევე გრძელვადიანი შედეგიც. ამ ტიპის ძალადობამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს არამარტო მენტალურ, არამედ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზეც. ხშირად, ფსიქოლოგიური ძალადობისგან გამოწვეული ტრავმები გამოიხატება შემდეგნაირად:

• დაბნეულობის განცდა

• შფოთვა

• სირცხვილის ან დანაშაულის გრძნობა

• ხშირი ტირილი

• უძლურების განცდა

თუკი ადამაინი დიდი ხნის განმავლობაშია ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი, მაშინ ის კარგავს საკუთარი თავის შეფასების უნარს, მუდმივად ადანაშაულებს თავის თავს და ძალიან უჭირს მოძალადისგან თავის დაღწევა.

როგორ მოვიქცე, თუკი ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი ვარ?

თუკი თქვენს ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი ხართ, მაშინ შეიძლება გირთულდებოდეთ გამოსავლის პოვნა და დახმარებისთვის უახლოეს ადამიანებსაც კი ვერ მიმართავდეთ. ასეთ დროს ბუნებრივია დაბნეულობის და სირცხვილის განცდა, რადგან შეიძლება გეგონოთ, რომ არ დაგიჯერებენ, ან მათ თვალში დამცირებული და სუსტი გამოჩნდებით. თუმცა, მნიშვნელოვანია დახმარებისა და მხარდაჭერის ძიება, რათა მოძალადეს თავი დააღწიოთ. ამ ტიპის ძალადობა, როგორც წესი, ფიზიკური ძალადობის საფუძველია, ამიტომ ის მალევე უნდა ამოიცნოთ და ტოქსიკურ გარემოს თავი რაც შეიძლება სწრაფად დააღწიოთ.

იმ გარემოში, სადაც ბულინგი (ჩაგვრა) ჩვეულებრივი მოვლენაა, სადაც  ასაკის გამო არავინ გისმენს, ხოლო სექსზე ლაპარაკი „უზრდელობაა“, ცხადია, მოზარდად ყოფნა რთულია. თუმცა, იყო შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე (შშმ) მოზარდი ამ გარემოში, სადაც განსხვავებულობა იმთავითვე უარყოფითად აღიქმება, სადაც ყოველ ფეხის ნაბიჯზე უამრავი სტიგმა გხვდება, ძალიან დიდი გამოწვევაა.

გარდატეხის ასაკი ადამიანის ცხოვრებაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ, ემოციურ და ცვლილებებით დახუნძლულ პერიოდადაა მიჩნეული, რაც ნებისმიერი მოზარდისთვის რთულად გასააზრებელი, ზოგჯერ კი რთულად გადასატანიცაა. ფიზიკურ ცვლილებებს თან ახლავს ჰორმონალური ცვლილებები, რაც მკვეთრად აისახება ახალგაზრდის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე. მით უფრო მგრძნობიარე არიან ამ ასაკში შშმ მოზარდები. ისინი უფრო რთულად ეგუებიან ცვლილებებს და უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი დეპრესიისა და შფოთვისკენ, რადგან პატარა ასაკიდანვე ბევრ სირთულესთან უწევთ გამკლავება. შესაბამისად, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ისინი წინასწარ შევამზადოთ გარდატეხის ასაკისთვის დამახასიათებელი მოსალოდნელი ცვლილებებისთვის.

გარდატეხის ასაკში მყოფი მოზარდების ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი გამოწვევა სქესობრივი მომწიფება და სექსუალობასთან დაკავშირებული საკითხების გააზრებაა. იმისათვის, რომ მათ მნიშვნელოვან საკითხებზე სწორი ინფორმაციის მიღება შეძლონ და სწორი მოლოდინები გაუჩნდეთ, აუცილებელია, მიეწოდოთ ადეკვატური ინფორმაცია კომპეტენტური ადამიანებისგან. როცა შშმ მოზარდზე ვსაუბრობთ, ბუნებრივია, აქ დამატებითი ფაქტორების გათვალისწინებაა საჭირო, რადგან ყველა დიაგნოზს მისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური სირთულეები ახლავს თან, რომელთა უგულებელყოფა დაუშვებელია.

სექსუალური განათლება არ გულისხმობს მხოლოდ სქესობრივ კავშირზე საუბარს. იდეალურ შემთხვევაში, სექსუალური განათლება უნდა ფარავდეს ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა:

• საკუთარი თავის პატივისცემა, ღირსების შეგრძნება;

• თავის მოვლის უნარ-ჩვევები, პირადი ჰიგიენა;

• სოციალური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება ურთიერთობების გასავითარებლად და შესანარჩუნებლად;

• პირადი და საჯარო სივრცის ადეკვატურად აღქმა და მათი განსხვავება;

• პირადი უსაფრთხოება;

• ურთიერთობის სირთულეებთან ან უარყოფასთან გამკლავება;

• სექსი და ურთიერთობები, მათ შორის ქორწინება და მშობლობა;

• სქესობრივ მომწიფებასთან დაკავშირებული მოსალოდნელი ფიზიკური და ემოციური ცვლილებები;

• მენსტრუაცია;

• მასტურბაცია;

• უსაფრთხო სექსი და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები.

შშმ მოზარდებთან ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება პირადი და საჯარო სივრცის აღქმის პრობლემა. სექსუალურ ქცევებზე ინფორმაციის მიწოდების პარალელურად, მათ უნდა ვასწავლოთ, რომელ სივრცეში რა ქმედებაა მისაღები და დასაშვები.

იმ ქვეყნებში, სადაც შშმ ადამიანების მიმართ ჯერ კიდევ სამედიცინო მოდელი გამოიყენება, რთულია, გვერდი ავუაროთ მოზარდების განვითარების პროცესში მშობლების როლს, რაც არსებულ გამოწვევებს ერთიორად ზრდის. როდესაც მოზარდებისთვის სექსუალური განათლების მიწოდების აუცილებლობაზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს: თუკი მშობელი თავად არ გაიაზრებს იმ ფაქტს, რომ მასტურბაცია ნორმალური ქცევაა, რთულია, რომ მან შვილს ადეკვატური ცოდნა მისცეს ამ საკითხის შესახებ.

^{წყარო: ანიკი გელაშვილი / Femea}

მშობლის ჩართულობისა და მხარდაჭერის მნიშვნელობაზე საუბრობს ანა სიხაშვილი, რომელმაც მხედველობა ხუთი წლის ასაკში დაკარგა:

ისეთი ოჯახი, როგორზეც ანა გვესაუბრა, სამწუხაროდ, არც ისე ბევრია. მშობლის მხარდაჭერა, როგორც წესი, იმაში გამოიხატება, რომ ისინი თავიანთ ცხოვრებაზე უარს ამბობენ და 24 საათი შვილების გვერდით არიან, თავად აბანავებენ, თავად უწყვეტენ, რა ჭამონ, რა არ ჭამონ; რა ინფორმაცია მიიღონ ან არ მიიღონ. საბოლოოდ, ასეთი მშობლები არათუ შვილის სოციალიზებას ვერ უწყობენ ხელს, პირიქით, თავად ხდებიან ასოციალურები.

რაც შეეხება გარდატეხის ასაკში შვილებთან სქესობრივ მომწიფებასთან დაკავშირებულ თემებზე საუბარს, მშობელი აღნიშნავს, რომ ყურადღებას აქცევდა მათ პირად ჰიგიენას, ასევე ასწავლიდა, როგორ უნდა გამოეყენებინათ დამოუკიდებლად საფენი მენსტრუაციის დროს, თუმცა მათი სექსუალური განათლება ამით ამოიწურებოდა.

არსებობს რამდენიმე ძირითადი მიზეზი, რის გამოც მშობლები/მეურვეები შშმ მოზარდებს სექსუალურ განათლებას არ აძლევენ:

• ფართოდაა გავრცელებული სტერეოტიპი, რომ ინტელექტუალური დარღვევის მქონე ადამიანს/მოზარდს არ სჭირდება სექსუალური განათლება, რადგან ისინი, ყოველთვის „ბავშვებივით“ იქნებიან, ანუ არასდროს გაუჩნდებათ სექსუალური მოთხოვნილებები, რაც ცალსახად არასწორია.

• ზოგიერთ მშობელს ეშინია, რომ თუკი ის მისცემს შვილს სექსუალურ განათლებას, მოზარდი უფრო მეტად დაინტერესდება ექსპერიმენტების ჩატარებით, რასაც შეიძლება მოჰყვეს დაუგეგმავი ორსულობა, სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები და ა.შ. ხოლო თუ ნაკლები ეცოდინებათ ამ თემაზე, ნაკლებ ინტერესს გამოხატავენ სქესობრივი კავშირის მიმართ. რეალურად კი, პირიქითაა. ასეც რომ არ იყოს, სექსუალური განათლების მიცემა იმ მოსალოდნელ შედეგებზე საუბარსაც გულისხმობს, რისი დადგომის შიშიც აქვთ მშობლებს.

• ზოგიერთ მშობელს ზოგადად უჭირს ღიად სექსზე საუბარი, მით უფრო შვილებთან. კიდევ უფრო უჭირთ მსგავს თემებზე საუბარი შშმ მოზარდებთან, რადგან ეშინიათ და არ იციან, რა ფორმით მიაწოდონ ინფორმაცია. ამ შემთხვევაში საუკეთესო გამოსავალი პროფესიონალის ჩართვაა, რომელიც მშობელს გააძლიერებს და ასწავლის იმ ხერხებსა და ტაქტიკებს, რაც შვილთან კომუნიკაციის პროცესს გაუადვილებს.

დაბოლოს, როდესაც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოზარდებზე ვსაუბრობთ, უნდა გვახსოვდეს შემდეგი: ზოგადად, ბავშვები და მოზარდები სექსუალური შევიწროების/ძალადობის რისკ ჯგუფს წარმოადგენენ. კიდევ უფრო იზრდება ეს რისკი შშმ მოზარდების შემთხვევაში და კიდევ უფრო, თუკი ისინი გოგოები არიან. აქედან გამომდინარე, სექსუალური განათლების მიცემა მოზარდებისთვის, მინიმუმ, ამ რისკების შემცირებას ემსახურება.

ემოციური (ფსიქოლოგიური) ძალადობა ძალადობის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა, თუმცა ყველაზე იშვიათად სწორედ ამ ფორმაზე ვსაუბრობთ. ამის მიზეზი ნაწილობრივ ისაა, რომ არაერთი ძალადობრივი ქცევა თუ დამოკიდებულება საზოგადოებაში ნორმადაა აღქმული. ბევრმა არც იცის, რომ ემოციური ძალადობის მსხვერპლი იყო ან ჯერ კიდევ არის. გარდა ამისა, ემოციური ძალადობის ზოგიერთი ფორმა არც ისე „დრამატულად“ და მწვავედ გამოიყურება, თუმცა მათი ეფექტები შეიძლება სწორედ ასეთი იყოს.

ემოციური ძალადობა განსაკუთრებით ხშირად მოზარდების მიმართ იჩენს თავს. ცხოვრებისეული გამოცდილებების ნაკლებობა, არასაკმარისი ინფორმაციის ფლობა და ორგანიზმსა და ფსიქიკაში მიმდინარე დიდი ცვლილებები მოზარდებს განსაკუთრებით მოწყვლადებს ხდის ემოციური ძალადობის მიმართ.

ამ დროს ადამიანისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს, რომ მოწონებული და მიღებული იყოს, მისთვის ბევრი რამ ახალია და მის თვითშეფასებაზე, თავდაჯერებასა თუ ყოველდღიურ გადაწყვეტილებებზე გარშემომყოფებს და მათგან ვალიდაციას (მიღებას, მოწონებას) მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს.

ზუსტად რას ნიშნავს ემოციური ძალადობა?

ზოგადად, ძალადობა გულისხმობს, როცა ადამიანი ზიანს აყენებს სხვა ადამიანს ან მასში ემოციურ წნეხსა და ტერორს იწვევს. ძალადობას ნებისმიერ ადამიანზე აქვს გავლენა და ის ნებისმიერი ტიპის ურთიერთობაში შეიძლება მოხდეს, იქნება ეს მეგობრობა, რომანტიკული ურთიერთობები თუ ოჯახი.

ფიზიკური და სექსუალური ძალადობისგან განსხვავებით, სადაც ძალადობის ამოცნობა ერთი შემთხვევითაც შეიძლება, ემოციური ძალადობა შემთხვევათა სერიაა ან განმეორებითი ქცევა, რომელიც დროთა განმავლობაში ვლინდება. ემოციური ძალადობა იმაზე მეტია, ვიდრე სიტყვიერი შეურაცხყოფა. ის ასევე მოიცავს ადამიანის დაშინებას, იზოლირებას, დამცირებას ან კონტროლს.

მოკლედ რომ ვთქვათ, ემოციური ძალადობა კონტროლის ფორმაა, რომელიც იწვევს ინდივიდუალურობის შეგრძნებისა და თვითშეფასების დაქვეითებას, ასევე პატივისა და ღირსებისა შელახვას. ხშირად ამ ტიპის გამოცდილება ადამიანში ფსიქოლოგიური ტერორის, შფოთვის, დეპრესიისა და პოსტ-ტრავმული აშლილობის (PTSD) წინაპირობა ხდება.

მოზარდებზე ემოციური ძალადობის გავრცელებული ფორმები

გამოარჩევენ მოზარდებზე ემოციური ძალადობის 6 ტიპს:

1. უარყოფა. მოზარდთან კომუნიკაციის ისეთი ფორმა, რომელიც მას თავს არასასურველად და/ან არაღირებულად აგრძნობინებს. მაგალითად:

• დამცირება/მწვავე კრიტიკა;

• სხვადასხვა შეურაცხმყოფელი სახელის დაძახება;

• დამამცირებელი და დამაკინინებელი ხუმრობების თქმა;

• დაცინვა მენტალური თუ ფიზიკური შესაძლებლობების გამო;

• სახლიდან გაგდება;

• სახლში გამოკეტვა.

2. უგულებელყოფა (იგნორი). სითბოსა და ინტერესის მცირე დოზით ან საერთოდ არ გამოხატვა. მაგალითად:

• მოზარდის მხრიდან კომუნიკაციასა და ურთიერთკავშირის გაძლიერების სურვილზე მერყევი საპასუხო რეაქცია ან რეაქციის არარსებობა;

• მოზარდისთვის მნიშვნელოვანი მოვლენების, აქტივობების, განათლების, მეგობრებისა თუ სხვა ინტერესების უგულებელყოფა;

• მოზარდის მიტოვება ან მასზე უარის თქმა;

• სამედიცინო საჭიროებების არდაკმაყოფილება და უსაფრთხო, სუფთა გარემოს არშექმნა;

• მოზარდის ვერ ან არდაცვა საფრთხისგან.

3. ტერორი. მუქარის, ყვირილის ან გინების გამოყენება მოზარდთან კომუნიკაციისას. მაგალითად:

• მოზარდის შეშინება ან სხვების შეშინება მოზარდის წინაშე;

• მოულოდნელი, არაადეკვატური ან უკიდურესი რეაქციები;

• სიტყვიერი მუქარა, რომ მოზარდს, საკუთარ თავს ან სხვებს ავნებთ;

• ოჯახის წევრებს შორის მტრობა;

• არათანმიმდევრული ან არაგონივრული მოთხოვნების წაყენება მოზარდისთვის;

• მოზარდის დამცირება ან დაცინვა  სხვების წინაშე;

• მუქარა, რომ პირად, უხერხულ ინფორმაციებს გაავრცელებთ მოზარდზე.

^{წყარო: Getty}

4. იზოლირება. მოზარდისთვის მისთვის შესაფერის აქტივობებში ჩართვის ან თანატოლებთან ურთიერთობის აკრძალვა. მაგალითად:

• ბავშვის მარტო, ყურადღების გარეშე დატოვება ხანგრძლივი დროით;

• ბავშვისთვის სხვა ბავშვებთან ინტერაქციის ან მეგობრობის აკრძალვა;

• მძიმე, უკიდურესი დასჯის ფორმების გამოყენება ტიპური ბავშვური ქცევების გამო;

• მოზარდის იძულება, რომ უარი თქვას მის მეგობრებზე ან სოციალურ კონტაქტზე.

5. საფრთხის წინაშე დაყენება. მოზარდისთვის ნარკოტიკების, ალკოჰოლის, კრიმინალური ქცევის ან სექსუალური ხასიათის გარემოს შექმნა. მაგალითად:

• არაეთიკურ და არაკანანონიერ აქტივობებში ჩართვისკენ მოწოდება ან ამისთვის შექება (ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის მოხმარება, მოწევა და ა.შ.);

• უხამსობისა და გარყვნილი ქმედებების წახალისება;

• მოზარდის წინაშე სხვადასხვა ნივთიერების მოხმარება;

• მოზარდისთვის ნების დართვა ან მოწოდება, ჩაერთოს მისთვის ან სხვებისთვის საფრთხისშემცველ აქტივობებში.

6. ექსპლუატაცია. მოზარდის მანიპულირება ან იძულება ისეთ აქტივობებში ჩაერთოს, რომლებიც მის განვითარებასა და უსაფრთხოებას უქმნის საფრთხეს. მაგალითად:

• მოზარდის განვითარების ეტაპთან შეუსაბამო მოლოდინების ქონა;

• ბავშვის იძულება, აკეთოს ის, რაც არ უნდა, სამართლიანი მიზეზის გარეშე;

• მოზარდის ასაკისა და შესაძლებლობების გაუთვალისწინებლად, მისგან მოთხოვნა, რომ იზრუნოს მშობლებზე ან და-ძმაზე;

• დადანაშაულების, დარცხვენისა და განსჯის გამოყენება მოზარდის სხვადასხვა ქცევის დასაგმობად;

• არაადეკვატური მოლოდინები, რომ მოზარდმა შეასრულოს სახლის მოვალეობები და საქმეები;

• ბავშვისთვის სექსუალურად ძალადობრივი და შეუსაბამო მასალის ჩვენება.

რა გავლენა აქვს ემოციურ ძალადობას მოზარდებზე?

მიჯაჭვულობა

ემოციურ ძალადობას შეუძლია გავლენა იქონიოს მოზარდის უნარზე, შექმნას და შეინარჩუნოს ჯანსაღი ურთიერთობები. ბავშვობაში დაწყებული მიჯაჭვულობის პრობლემა მჭიდროდაა დაკავშირებული ზრდასრულ ასაკში გამოვლენილ არაჯანსაღ მიჯაჭვულობაზე. მოზარდები ასევე შეიძლება აღმოჩნდნენ თანატოლებთან ცუდი ურთიერთობის რისკის ქვეშ, ჰქონდეთ ინტიმურობის პრობლემა, უჭირდეთ კონფლიქტების გადაჭრა და აგრესიას ავლენდნენ ურთიერთობებში.

ქცევითი და სოციალური პრობლემები

ბავშვობაში გამოცდილი ემოციური ძალადობა ასევე მჭიდროდაა დაკავშირებული სამართალდარღვევებთან და აგრესიულ სექსუალურ ქცევებთან ზრდასრულ ასაკში. გარდა ამისა, ძალადობაგამოვლილ მოზარდებს უფრო ხშირად აქვთ პრობლემები სკოლაში და თანატოლებთან.

ძალადობრივი წრის განმეორება

საჭირო ჩარევის გარეშე, დიდია ალბათობა, რომ ადამიანები, რომლებმაც ბავშვობაში ძალადობა გამოიარეს, თავად გახდებიან მოძალადეები. ძალადობის შეჩერებას და ბავშვის დახმარებას ამ ალბათობის შემცირება შეუძლია.

ჯანმრთელობის პრობლემები

მოზარდები, რომლებსაც გამოუცდიათ ემოციური ძალადობა, მენტალური დაავადებების განვითარების უფრო დიდი რისკის წინაშე დგანან. ეს დაავადებებია, მაგალითად, დეპრესია ან შფოთვა, რომელიც ზრდასრულობაშიც იჩენს თავს. ემოციური ძალადობის გამოცდილების მქონე ადამიანები ასევე თვითდაზიანებისა და თვითმკვლელობის მცდელობის გაზრდილი რისკის ქვეშ დგანან.

ემოციურ ძალადობას შეუძლია ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემების რისკიც გაზარდოს. პერდიუს უნივერსიტეტის კვლევამ აჩვენა კავშირი ბავშვობაში გამოვლილი ემოციური ძალადობისა და ზრდასრულობაში კიბოს განვითარების გაზრდილ ალბათობას შორის.

თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ყველას, ვისაც ძალადობა გამოუვლია, ერთნაირი სიმძიმის ტრავმა არ აქვს. ხანგრძლივობა, სიმწვავე და ძალადობის დაწყების ასაკი, ასევე ინდივიდუალური გამკლავების მექანიზმები და მხარდამჭერი რესურსები ამ კუთხით მნიშვნელოვანი ფაქტორებია. მაგალითად, მხარდამჭერი ზრდასრული ადამიანის ყოლას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ტრავმის სიმძიმეზე.

როგორ ამოვიცნოთ ემოციური ძალადობა?

არსებობს ქცევები, რომლებსაც, როგორც წესი, ემოციური ძალადობის მსხვერპლი მოზარდები ავლენენ. მათ შორისაა:

• შფოთვა, დეპრესია და/ან დისტანცირებულობა;

• გაუარესებული სასკოლო მოსწრება;

• დაგვიანებული ემოციური განვითარება;

• საკუთარი თავისთვის ან სხვებისთვის ტკივილის მიყენების სურვილი;

• ზრდასრულებისგან სითბოსა და ყურადღების მიღების სასოწარკვეთილი მცდელობა;

• განვითარების შეფერხება (მაგალითად, შარდის შეუკავებლობა ძილის დროს);

• ხშირი ჩივილები თავის და მუცლის ტკივილზე, ან სხვა სომატურ სიმპტომებზე, ყოველგვარი ნაცნობი მიზეზის გარეშე;

• სოციალურ ან სხვა აქტივობებში ჩართვის ინტერესის დაკარგვა;

• დაბალი თვითშეფასება.

^{წყარო: Anna Parini / NYT}

ემოციური ძალადობა და რომანტიკული ურთიერთობები

ემოციური ძალადობის გამოვლენის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული გარემოება რომანტიკული ურთიერთობებია. ასეთ ურთიერთობაში ყოფნისას დააკვირდით, პარტნიორის ქცევას, ფრაზებს, რომლებსაც ის გეუბნებათ, და იმას, თუ როგორ გაგრძნობინებთ თავს. ემოციური ძალადობა სწორედ სიტყვებში, ქმედებებსა და თქვენს ემოციებში ვლინდება.

როგორ გამოიყურება ემოციური ძალადობა?

• ხშირი მესიჯები და ზარები თქვენი ადგილმდებარეობის ან იმის შესამოწმებლად, თუ ვისთან ერთად ხართ;

• თქვენს ტელეფონსა და სოციალური მედიის ანგარიშებზე წვდომის მოთხოვნა;

• თქვენი ჩაცმულობის, კვებისა და საქმიანობის კონტროლი;

• დადანაშაულება, რომ სხვებს ეფლირტავებით ან ღალატობთ მას, ბოდიშის მიღების მოლოდინით;

• თქვენგან კომუნიკაციის მცდელობის უგულებელყოფა ან პირდაპირ უარის თქმა.

როგორ ჟღერს?

• „ჩემსავით არავის ეყვარები“.

• „შენი ბრალია, რომ შენი კონტროლი მიწევს“.

• „აღარ მინდა იმ მეგობრებთან დროს ატარებდე“.

• „გიჟი ხარ — მსგავსი არაფერი მითქვამს“.

• „არაა საჭირო, ვინმემ რამე იცოდეს ჩვენს ურთიერთობაზე“.

როგორი შეგრძნებაა?

• მუდმივი შიში, რომ თქვენს პარტნიორს გააღიზიანებთ;

• წნეხი, რომ ყოველთვის უპასუხოთ მესიჯებს და იყოთ ხელმისაწვდომი ნებისმიერ დროს;

• დანაშაულის შეგრძნება, რომ დრო თქვენი პარტნიორისგან მოშორებით გაატარეთ;

• პარტნიორზე დამოკიდებულება ან შეგრძნება, რომ თქვენ ორნი მხოლოდ ერთმანეთს შეგიძლიათ დაეყრდნოთ;

• დამცირებულობის შეგრძნება პარტნიორის სიტყვებით ან ქცევებით.

როგორ დავიცვათ თავი ემოციური ძალადობისგან?

თუ ზემოთ ჩამოთვლილი სიტუაციები, შეგრძნებები და ქცევები თქვენთვის ნაცნობია, რამდენიმე რჩევას მოგცემთ, როგორ დაიცვათ თავი ემოციური ძალადობისგან.

ზემოთ ჩამოთვლილი ემოციური ძალადობის ნებისმიერი ფორმის ამოცნობის შემთხვევაში გაესაუბრეთ თქვენი ნდობით აღჭურვილ ზრდასრულ ადამიანს და გაუზიარეთ თქვენი ამბავი. გახსოვდეთ, რომ ამაში სამარცხვინო არაფერია. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ძალადობის მსხვერპლი ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება გახდეს. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ისაა, რომ დროულად ვისაუბროთ ამაზე და მოგვარება დავიწყოთ.

ტექნოლოგიურ განვითარებასა და ინტერნეტთან ხელმისაწვდომობას უამრავ დადებით ფაქტორთან ერთად უარყოფითი შედეგიც მოსდევს. მისი საშუალებით ჩაგვრამ ონლაინ სივრცეშიც გადაინაცვლა და მას კიბერბულინგის სახელით ვიცნობთ. მის ფორმებს ყოველდღიურად ვაწყდებით სხვადასხვა სოციალურ სივრცეში და უამრავი ჩვენგანი მისი მსხვერპლიც კი გამხდარა.

რა არის კიბერბულინგი?

კიბერბულინგი ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენებით სხვა ადამიანის მიმართ შეურაცხმყოფელი, დამამცირებელი ან მუქარის შემცველი შეტყობინებების გაგზავნა და გავრცელებაა. ციფრულ სამყაროში ჩაგვრის მსხვერპლი შეიძლება ნებისმიერი ადამიანი გახდეს, თუმცა ამის მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლადი მოზარდები არიან.

კიბერბულინგის ფორმები

მოზარდებში კიბერბულინგის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმა შევიწროებაა, რომელიც შეიძლება ხდებოდეს როგორც საჯარო ონლაინ სივრცეში, ისე პირად შეტყობინებებში. მისი მიზანია, მსხვერპლს თავი შერცხვენილად აგრძნობინოს, დასცინოს ან შეაშინოს. შევიწროებისას დამამცირებელი კომენტარები  ძირითადად  პიროვნების სქესს, რასას, სექსუალურ ორიენტაციას, აღმსარებლობას, გარეგნობას, ეკონომიკურ მდგომარეობას, სოციალურ სტატუსსა თუ სხვა მახასიათებელს მიემართება. ჩაგვრის ასეთი გამოვლინება გავლენას ახდენს მოზარდის ჩამოყალიბებაზე, ემოციურ ფონსა და თვითშეფასებაზე, რაც დროთა განმავლობაში შეიძლება უფრო მძიმე ფორმებში გადაიზარდოს.

ონლაინ შევიწროება პირადი ინფორმაციით შანტაჟსაც მოიაზრებს. მჩაგვრელი შეიძლება ფლობდეს ფოტო- ან ვიდეომასალას, პირადი მიმოწერის ამსახველ ე.წ. „სქრინებს“ ან, ზოგადად, ნებისმიერის სახის პირად ინფორმაციას და მსხვერპლს ამ მასალის გავრცელებით ემუქრებოდეს.

კიბერბულინგი მხოლოდ პიროვნების შეურაცხყოფასა და დამცირებას არ გულისხმობს. მისი ერთ-ერთი გამოხატულება მსხვერპლის ე.წ. გარიცხვაა, რომელიც პიროვნების რაიმე ჯგუფიდან მიზანმიმართულ გარიყვას გულისხმობს. თინეიჯერებში ჩაგვრის ეს მეთოდი განსაკუთრებით პოპულარულია. მიუხედავად იმისა, რომ ბულინგის ეს ფორმა განსაკუთრებით სასტიკად არ ჟღერს, გარიყვამ შეიძლება ძალიან მძიმედ იმოქმედოს მსხვერპლზე.

ონლაინ ჩაგვრის ფორმად მიიჩნევა იმპერსონიზაციაც, რომელიც სხვა პიროვნებად თავის გასაღებას გულისხმობს. ასეთ დროს ე.წ. „ბულერმა“ შეიძლება შექმნას მსხვერპლის სახელით ყალბი პროფილი და სიძულვილის შემცველი საჯარო კომენტარები წეროს. ამით იგი ცდილობს, საზოგადოებას მსხვერპლზე არასწორი წარმოდგენა შეუქმნას.  იმპერსონიზაციაში იგულისხმება სოციალური ქსელებში ონლაინ პროფილების გატეხაც და მსხვერპლის ანგარიშიდან დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელი შეტყობინებების გაგზავნა.

იმპერსონიზაციის ერთ-ერთი საშიში ფორმა ე.წ. „ქეთფიშინგი“ (ინგლ. Catfishing). ამ დროს თაღლითი ყალბი იდენტობით სოციალურ ქსელებში ხალხს ეცნობა. იმპერსონიზაციის ამ ფორმას  განსაკუთრებით ხშირად გაცნობის საიტებზე შეხვდებით. სხვის სახელსა და ფოტოს ამოფარებული მჩაგვრელი ვირტუალურ ურთიერთობას აბამს მსხვერპლთან. მას სხვადასხვა მიზანი შეიძლება ამოძრავებდეს, მათ შორის ფინანსური. პირადი ინფორმაციის გამხელის შემთხვევაში, შესაძლოა, თაღლითმა მსხვერპლის შანტაჟიც კი სცადოს.

სტატისტიკა და კიბერბულინგის შედეგები

აშშ-ის განათლების სტატისტიკის ეროვნული ცენტრის 2019 წლის მონაცემების მიხედვით, 12-18 წლამდე მოზარდების დაახლოებით 15% ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე გამხდარა კიბერბულინგის მსხვერპლი, მათი უმეტესობა კი 13-15 წლამდე ასაკის იყო. ამავე სტატისტიკის მიხედვით, კიბერბულინგის მსხვერპლი მოზარდები ორჯერ უფრო მეტად არიან მიდრეკილი სუიციდისა და თვითდაზიანებისკენ. ეს მონაცემები კიდევ უფრო მაღალია ლგბტქ+ მოზარდებში.

ამავე კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა 6.2%-მა აღიარა, რომ გასული წლის გარკვეულ პერიოდში თავად იყო მჩაგვრელი ციფრულ სამყაროში. ეს მონაცემები განსაკუთრებით მაღალი 13 წლის მოზარდებშია.

Journal of Medical Internet Research-ის 2018 წლის კვლევის თანახმად, კიბერბულინგი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერიოზულ პრობლემებს იწვევს. მისი  უკიდურესი და ყველაზე მძიმე გამოვლინება თვითმკვლელობის მცდელობაა. ამასთანავე, კიბერბულინგი მოზარდებში იწვევს:

• დეპრესიას

• შფოთვას

• ძილის დარღვევას

• კუჭის ტკივილს

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის პრობლემებს

• გაღიზიანებას

• სტრესს

• დაუცველობის შეგრძნებას

• უიმედობის, მარტოსულობისა და უძლურების განცდას.

რჩევები მოზარდებს

ამ პრობლემებთან გამკლავება მარტივი ნამდვილად არაა, მაგრამ ფსიქოლოგები მოზარდებს ურჩევენ, რომ იმ შემთხვევაში, თუ კიბერბულინგის მსხვერპლი აღმოჩნდებიან, ამაზე ხმამაღლა ისაუბრონ. საუკეთესო გამოსავალია, რომ ამ დროს წუხილს ზრდასრულს გაუზიარებთ — ისეთ ადამიანს, რომელსაც ენდობით. შეიძლება, თავდაპირველად ამ თემაზე საუბარი გაგიჭირდეთ, ან შეგრცხვეთ, თუმცა აუცილებელია, გაიაზროთ, რომ მისი დამალვის შემთხვევაში, შესაძლოა, ვითარება კიდევ უფრო გაუარესდეს.

კიბერბულინგისგან გათავისუფლების კიდევ ერთი გზა იგნორია — აგრესორის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ხომ ისაა, რომ მსხვერპლს თავი ცუდად აგრძნობინოს. არ აჰყვეთ მჩაგვრელს, დროებით გვერდით გადადეთ ტელეფონი თუ ლეპტოპი. დაკავდით ისეთი საქმით, რომლის კეთებაც გიყვართ და სიამოვნებას განიჭებთ. ეცადეთ, რომ თქვენი გონება სრულად მოწყდეს ციფრულ სამყაროს. არ იფიქროთ შურისძიებაზე. თუმცა, ამავდროულად, აუცილებელია, შეინახოთ კიბერბულინგის ყველა მტკიცებულება: ფოტოები, მიმოწერები, კომენტარები და პოსტები. იმ შემთხვევაში, თუ აგრესორი დამცირებას, მუქარასა თუ შანტაჟს არ შეწყვეტს, მშობელთან ერთად მჩაგვრელის წინააღმდეგ ბრძოლა იურიდიული გზით უნდა გააგრძელოთ და მას უნდა უჩივლოთ.

სოციალური მედიის პლატფორმებზე დაბლოკეთ ყველა ის ანგარიში, რომელიც თავს ცუდად გაგრძნობინებთ.  ამით თავს უფრო დაცულად იგრძნობთ. კიბერბულინგისგან  მოყენებული ზიანისგან გასათავისუფლებლად ფსიქოთერაპიის დაწყებაც კარგი გადაწყვეტილებაა. ფსიქოთერაპევტთან ან ფსიქოლოგთან ერთად უფრო მარტივად შეძლებთ, დაძლიოთ მენტალური პრობლემები.

იმისათვის, რომ კიბერბულინგის მსხვერპლი არ გახდეთ, საჭიროა უსაფრთხოების ზომების დაცვა. მოერიდეთ უცნობ ხალხთან ონლაინ კომუნიკაციას. თუკი გადაწყვეტთ, რომ პირადი ფოტო- ან ვიდეომასალა გააგზავნოთ, დარწმუნდით, რომ ადრესატი ნამდვილად სანდოა. არ იჩქაროთ მისი გაგზავნა ახალგაცნობილ ადამიანთან. შიშველი ფოტოების (ე.წ „ნუდების“) გაგზავნისას ეცადეთ, რომ რომ თქვენი ამოცნობა  შეუძლებელი იყოს. არ გამოაჩინოთ სახე, არც სხვა მაიდენტიფიცირებელი დეტალები — მაგალითად, ტატუ ან ხალი. ყურადღება მიაქციეთ ფონსაც — თუ ვერავინ დაამტკიცებს, რომ ფოტოზე თქვენ ხართ, უფრო მშვიდადაც იქნებით.

რჩევები მშობლებს

ელაპარაკეთ თქვენს შვილს. ასეთ დროს კომუნიკაციას უმნიშვნელოვანესი როლი აქვს. არასდროსაა გვიანი, ესაუბროთ მოზარდს ინტერნეტის საფრთხეებზე და აუხსნათ, თუ როგორ უნდა აიცილოს ეს საფრთხეები თავიდან.

ამასთანავე, მშობლები ბავშვს რამდენიმე აუცილებელი სოციალური უნარის გამომუშავებაში უნდა დაეხმარონ — უარის თქმა და დახმარების თხოვნა. მოზარდი ინფორმირებული უნდა იყოს საკუთარი უფლებების შესახებ და მან უნდა იცოდეს, თუ ვის მიმართოს იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი დაირღვა.

შეიმუშავეთ წესები, რომელთა დაცვაც მოზარდს ინტერნეტსაფრთხეებისთვის თავის არიდებაში დაეხმარება. დაუწესეთ ლიმიტი სმარტფონსა და პლანშეტთან გატარებულ დროზე.

ასწავლეთ, რომ არ გააზიაროს პირადი ინფორმაცია, მოერიდოს საჯარო ვაი-ფაის გამოყენებას, არ გახსნას უცნობი ადამიანებისგან გამოგზავნილი შეტყობინებები, სოციალურ ქსელებში არ დაიმატოს უცხო ანგარიშები და არ გადავიდეს უცხო ბმულებზე, რაც არ უნდა მაცდური შეთავაზება ახლდეს მათ თან.

იყავით ინფორმირებული ყველა ანგარიშის შესახებ, რომელიც მოზარდს აქვს. სთხოვეთ, რომ მეგობრებში დაგამატოთ. გარდა იმისა, რომ ამით მის უსაფრთხოებას გააკონტროლებთ, ეს მასთან დაახლოების გზაც არის.

წინაპირობად აქციეთ, რომ იყოთ მისი პირველი მეგობარი, რომელსაც თქვენი შვილი დაამატებს სხვადასხვა პლატფორმაზე. აჰყევით მის სურვილს და ჩამოტვირთეთ ყოველი ახალი სოციალური აპლიკაცია ან ქსელი. ეს არა მხოლოდ მოგცემთ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რას აკეთებენ ის ონლაინ სივრცეში, არამედ ასევე გაეცნობით ახალ აპლიკაციას და მის პოტენციურ საფრთხეებს.

ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ თუ მოზარდი უფრო მარტივად ღიზიანდება და ბრაზდება, გახდა ჩაკეტილი და კომუნიკაციას თავს არიდებს, შესაძლოა, ის ბულინგის მსხვერპლი იყოს. გუნება-განწყობის დაქვეითება და იზოლაცია ამის ცხადი ნიშანია. უფრო მძიმე ნიშნებს შორისაა თვითდაზიანებისკენ მიდრეკილება ან ძლიერი ემოციური რეაქციებია.

ფსიქოლოგიურ ტრავმასთან გამკლავების პროცესში აუცილებელია ემოციური მხარდაჭერა. მოზარდმა უნდა იცოდეს, რომ ის მარტო არაა, და მან თავი დაცულად უნდა იგრძნოს. მას არ უნდა ეშინოდეს ან რცხვენოდეს მშობელთან გულახდილად საუბრისა და იმის გამხელის, თუ რა აწუხებს.

სამწუხაროდ, კიბერბულინგი ონლაინ სამყაროს თანმდევი ნაწილია და უსაფრთხოების ზომების დაცვის შემთხვევაშიც კი ხანდახან მისი არიდება შეუძლებელია. მოზარდისთვის განსაკუთრებით რთულია, იყოს კიბერბულინგის მსხვერპლი, რადგან ამ ტიპის ჩაგვრა საკლასო ოთახის საზღვრებს სცდება და სახლშიც მიჰყვება. თუმცა, კიბერბულინგთან გამკლავება შეუძლებელი ნამდვილად არაა. უფროსებთან კომუნიკაცია და მათი მხარდაჭერა მოზარდს აგრძნობინებს, რომ იგი დაცულია, ამ პრობლემასთან მარტო არაა და მშობლის, მასწავლებლისა თუ ფსიქოთერაპევტის დახმარებით მასთან გამკლავებას შეძლებს.

სექსუალური შევიწროება არის ნებისმიერი ფორმის არასასურველი სექსუალური ქმედება. თუ თქვენი მისამართით გაჟღერებულა სექსუალური დატვირთვის მქონე კომენტარები, შეგხებიათ ვინმე თქვენი ნებართვის გარეშე ან იძულებით შეგისრულებიათ რაიმე სახის სექსუალური ქმედება, ესე იგი, თქვენ გამოგიცდიათ სექსუალური შევიწროება.

სექსუალური შევიწროების მსხვერპლი შეიძლება იყოს ნებისმიერი ადამიანი, განურჩევლად მისი სქესისა და ასაკისა. სამწუხაროდ, სექსუალურ შევიწროებაზე ღიად საუბარი ჯერ კიდევ ტაბუდადებული და სტიგმატიზებულია. თუ გვსურს არსებული მდგომარეობის შეცვლა, მნიშვნელოვანია, მსხვერპლს ყურადღებით მოვუსმინოთ და მისი მდგომარეობა სერიოზულად აღვიქვათ.

სექსუალური შევიწროება ფართოდ გავრცელებული პრობლემაა. 2018 წლის კვლევის თანახმად, ქალების 81%-ს და კაცების 43%-ს სიცოცხლის განმავლობაში ერთხელ მაინც გამოუცდია სექსუალური შევიწროების რომელიმე ფორმა. ქალები ორჯერ  უფრო ხშირად ხდებიან სექსუალური შევიწროების მსხვერპლი, ვიდრე კაცები, თუმცა, როგორც წესი, კაცების შემთხვევაში, მათი გამოცდილება კიდევ უფრო არასერიოზულად აღიქმება საზოგადოების მხრიდან.

სექსუალური შევიწროების ჩამდენი პირი, როგორც წესი, ფლობს გარკვეულ უპირატესობებს. მაგალითად, ის ფიზიკურად მსხვერპლზე უფრო ძლიერია ან აქვს უფრო მაღალი პოზიცია სოციალურ იერარქიაში (შეიძლება იყოს მსხვერპლის უფროსი, მენეჯერი და ა.შ). აქედან გამომდინარე, შესაძლო შურისძიების შიში მსხვერპლისთვის კიდევ უფრო ართულებს თავის მდგომარეობაზე საუბარს.

სექსუალური შევიწროების ფორმები

სექსუალურ შევიწროებად შეიძლება განისაზღვროს სხვადასხვა ტიპის ქცევა — ის შეიძლება მოხდეს როგორც საჯარო, ისე პირად სივრცეში, ყოველდღიურ ან ოფიციალურ გარემოში, ნაცნობებს ან უცნობებს შორის.

სექსუალური შევიწროებაა ისეთი ქმედებაც, რომელიც შეიძლება დაიწყოს თანხმობით, მაგრამ შემდეგ გაჩნდეს დაუცველობის განცდა და გახდეს არასასურველი რომელიმე მხარისთვის. სექსუალური ხასიათის ქმედება ზოგჯერ შეიძლება ნამდვილად იყოს არასწორი კომუნიკაციის შედეგი, თუმცა ის დანაშაულად იქცევა მაშინვე, როცა ერთი მხარე თავს არაკომფორტულად იგრძნობს, მეორე კი მის ემოციურ მდგომარეობას არ გაითვალისწინებს.

ქვემოთ მოცემულია შემთხვევები, რომლებიც შეიძლება მივიჩნიოთ სექსუალურ შევიწროებად:

• დაჟინებული მზერა

• სტვენა, კოცნის ხმები, სექსუალური კომენტარები

• სექსუალური ხასიათის ხუმრობები, სხვა ადამიანის სხეულზე უადგილო საუბარი, სექსუალური  სურვილების აშკარა გამოხატვა

• შეურაცხმყოფელი საუბარი ადამიანის სქესზე, გენდერსა თუ ორიენტაციაზე

• სექსუალური ხასიათის ფოტოს, ნახატის ან სხვა ნებისმიერი გამოსახულების ჩვენება ან გაგზავნა მეორე მხარის სურვილის საწინააღმდეგოდ ან თანხმობის გარეშე

• სექსუალური ხასიათის მიზანმიმართული ხახუნი ან შეხება

• ყურადღების, შეხების, კომპანიის გაწევის ან სექსუალური სარგებლის შეთავაზება ან მოთხოვნა

• არასასურველი ვიზიტების, სატელეფონო ზარების განხორციელება, არასასურველი ტექსტების, წერილების ან ელფოსტის გაგზავნა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ამას აქვს განმეორებითი ხასიათი

• არასასურველი საჩუქრების დატოვება ადამიანის სახლთან, სკოლაში, სამსახურში ან სხვა ადგილას

• ადამიანის სხეულის ნაწილების სხვისთვის ჩვენება

• თვალთვალი ან მუქარა

• პირის იძულება, განახორციელოს რაიმე სახის სექსუალური ქმედება

სექსუალური დაშინების/შევიწროების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმაა სექსუალური ხასიათის ჭორების გავრცელება, როგორც პირად საუბრებში, ისე ონლაინ სივრცეში. ტერმინი „პორნოშურისძიება“ (ინგლ. Revenge porn) აღნიშნავს სექსუალური დატვირთვის მქონე სურათების ან ვიდეოების გაზიარებას თანხმობის გარეშე, მაშინაც კი, თუ ეს შურისძიებასთან არ არის დაკავშირებული.

შურისძიების მუქარა ბევრ მსხვერპლს აიძულებს გაჩუმებას. მაგალითად, თუ სექსუალური შევიწროების ჩამდენი მსხვერპლის უფროსია, მსხვერპლი ჩუმდება, რადგან ამ ყველაფერზე ღიად საუბრის შემთხვევაში შეიძლება სამსახურიდან გაათავისუფლონ. გარდა ამისა, დამნაშავე შეიძლება იყოს აგრესიული, რა შემთხვევაშიც მსხვერპლი ჩუმდება, რათა საფრთხე არ დაემუქროს მის ქონებას, უარეს შემთხვევაში კი მის ჯანმრთელობას/სიცოცხლეს.

რას გულისხმობს თანხმობა?

ხშირად რთულია იმის ზუსტად ცოდნა, რა სახის ქმედებას უნდა მოეკიდო გაგებით და რა უნდა გააპროტესტო. მაგალითად, თუკი გარკვეული პერიოდი გეცინებათ მეგობრის უხეშ/უხამს ხუმრობებზე, შეიძლება დროთა განმავლობაში გაგიჩნდეთ შეგრძნება, რომ ის ზღვარს გადასცდა. ასევე შეიძლება დროდადრო სიამოვნებით დადიოდეთ კოლეგასთან ერთად ბარში დასალევად, მაგრამ სექსუალური ხასიათის მესიჯმა, რომელიც ერთ-ერთ ასეთ საღამოს მოჰყვება, შეიძლება დაგაფიქროთ, თქვენი კეთილგანწყობა არასწორად ხომ არ გაიგეს.

სექსუალური შევიწროების ჩამდენი პირი ყოველთვის ვერ აცნობიერებს თავის ქცევას და ვერ ხვდება, რომ მისი ქმედება ან კომენტარები სხვა ადამიანს დისკომფორტს უქმნის. მაგალითად, მომსახურების სფეროში დასაქმებულები ხშირად აღნიშნავენ, რომ კლიენტების მიმართ კეთილგანწყობის გამოხატვა მათი პროფესიული ვალდებულებაა, რასაც ზოგი ფლირტად აღიქვამს, რის გამოც ხშირად უწევთ სექსუალურ შევიწროებასთან გამკლავება.

კიდევ უფრო რთულია ადამიანის რეალური განზრახვის გაგება ონლაინ საუბრების დროს, რადგან ვერ ვხედავთ არავერბალურ ნიშნებს — მიმიკას, ხმის ტონსა თუ სხეულის ენას, რაც კომუნიკაციის მნიშვნელოვანი ნაწილია.

არასასურველი ინტიმურობის მსხვერპლმა შეიძლება შევიწროების ჩამდენის ქმედებები თავიდან შეცდომით მეგობრულ დამოკიდებულებად მიიჩნიოს. რაიმეს თუ თქვენ თვითონ არ იზამდით, შესაძლოა, ის სხვაშიც ვერ შეამჩნიოთ. თუნდაც მსხვერპლი იაზრებდეს, რაც ხდება, მან შეიძლება ეს არ გამოხატოს და არ ამოიღოს ხმა, რადგან:

• მან არ იცის, რა ფორმით გამოხატოს ის დისკომფორტი, რომელსაც განიცდის

• ფიქრობს, რომ არც მეორე მხარე აპირებს უფრო შორს წასვლას და ელოდება,  თავად შევიწროების ჩამდენი როდის შეწყვეტს გარკვეული სახის ქმედებას

• თავს დამნაშავედ გრძნობს, რადგან ფიქრობს, რომ არასწორი მოლოდინები გაუჩინა მეორეს მხარეს

• ფიქრობს, რომ უკვე გვიანია რაიმეს თქმა

• მას არ სურს, რთული ადამიანის იარლიყი მიაწებონ

• ეშინია, რომ ამით უფრო წაახალისებს სექსუალური შევიწროების ჩამდენს

• ეშინია, რომ მის პროტესტს მისთვის არასასურველი რეაგირება მოჰყვება

როგორც წესი, ძლიერი შიშის დროს ჩვენი სხეული ირჩევს თავდაცვის რომელიმე ფორმას. ე.წ. „იბრძოლე, გაიქეცი, გაშეშდი“ არის ჩვენი სხეულის ბუნებრივი ინსტინქტური რეაქცია საფრთხეზე, სადაც „ბრძოლა“ ნიშნავს აგრესიის გამოხატვას, „გაქცევა“ — სიტუაციიდან გარიდებას, ხოლო „გაშეშება“ — გაჩუმებასა და პასიურობას.

თუკი სექსუალური შევიწროების ჩამდენი პირი ამ ყველაფერს ვერ აცნობიერებს, მან შეიძლება მსხვერპლის სიჩუმე თანხმობად მიიღოს. თუმცა, ეს არასწორია. დუმილი თანხმობის ნიშანი არ არის. ასევე მნიშვნელოვანია, მსხვერპლმა იცოდეს, რომ პასიურობა მისივე სხეულის ინსტინქტური რეაქციაა საფრთხეზე/შიშზე. როცა მსხვერპლმა ეს არ იცის, შეიძლება თავი დამნაშავედ მიიჩნიოს იმის გამო, რომ არაფერი გააკეთა ძალადობის შესაჩერებლად.

სექსუალური თანხმობა არის შეთანხმება სექსუალურ აქტივობაში მონაწილეობაზე. სანამ ვინმესთან სექსუალური ურთიერთობა გექნებათ, უნდა იცოდეთ, აქვს თუ არა მას ამის სურვილი. ასევე მნიშვნელოვანია, პარტნიორთან იყოთ მაქსიმალურად გულწრფელი იმის შესახებ, თუ რა გსურთ და რა არა.

რა შემთხვევაში არის თანხმობა ნამდვილი (რეალური):

• როცა ის გამოთქმულია ზეწოლის გარეშე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თანხმობა არის არჩევანი, რომელსაც აკეთებ ზეწოლის, მანიპულაციის, ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის ზემოქმედების გარეშე

• თანხმობა არ არის სამუდამო. ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება შეეცვალოს განწყობა ნებისმიერ დროს და ეს ნორმალურია

• თანხმობის დროს ადამიანი უნდა იყოს სრულად ინფორმირებული. მაგალითად, როცა პირი თანახმაა სექსზე იმ პირობით, რომ პარტნიორი გამოიყენებს თავდაცვის საშუალებას, ხოლო პარტნიორი ამას არ გააკეთებს, ესე იგი, მას არ აქვს მეორე მხარის თანხმობა.

• თანხმობა უნდა იყოს გულწრფელი და სურვილისმიერი. როდესაც საქმე სექსუალურ ქცევას ეხება, უნდა აკეთო მხოლოდ ის, რაც გსურს, და არა ის, რაც სტერეოტიპულად მიღებულია, რომ უნდა გააკეთო.

• დაბოლოს, ერთ ქმედებაზე თანხმობა არ ნიშნავს ყველაფერზე თანხმობას.

გახსოვდეთ, თქვენი სხეული თქვენ გეკუთვნით  და არავის აქვს უფლება, მას თქვენი ნებართვის გარეშე შეეხოს. მაშინაც კი, თუ სერიოზული ურთიერთობა გაქვთ პარტნიორთან, სრული უფლება გაქვთ, ნებისმიერ დროს შეაჩეროთ ის და მან თქვენს სურვილს პატივი უნდა სცეს. გარდა ამისა, არ აქვს მნიშვნელობა, რამდენხნიანი ურთიერთობა გაკავშირებთ პარტნიორთან, ნებისმიერი სახის სექსუალური ქმედება ყოველ ჯერზე უნდა განხორციელდეს ორივე მხარის სრული თანხმობით.

^{წყარო: WomanLog}

შევიწროებაზე რეაგირება

შევიწროებაზე რეაგირების სხვადასხვა გზა არსებობს. თუ თავს უსაფრთხო გარემოში გრძნობთ, მაშინ იყავით პირდაპირი: უთხარით სექსუალური შევიწროების ჩამდენ პირს (ხმამაღლა, გასაგებად და ზუსტად), რომ მისი ქცევა თავს არაკომფორტულად გაგრძნობინებთ. დააზუსტეთ, კონკრეტულად მის რომელ ქმედებებს გულისხმობთ.

საუკეთესო შემთხვევაში, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სექსუალური შევიწროების ჩამდენი პირი ვერ აცნობიერებდა, რომ მისი ქმედებებით ზიანს გაყენებდათ და არც ამის სურვილი ჰქონია, ამიტომ, როცა თქვენი გრძნობების შესახებ გაიგებს, გაჩერდება. ეს ლაპარაკი მას მისცემს შანსს, მომავალში არც თქვენ და არც სხვა ვინმეს მსგავსი დისკომფორტი არ შეუქმნას.

თუ პირისპირ ლაპარაკის დროს თავს უსაფრთხოდ არ გრძნობთ ან თუ გამოხატეთ თქვენი ემოციები, მაგრამ მაინც არ შეწყვიტეს შევიწროება, უნდა აღიაროთ, რომ იმ ადამიანს თქვენი ემოციური მდგომარეობა და გრძნობები არ აინტერესებს, რის შემდეგაც შესაბამისად უნდა იმოქმედოთ. დამნაშავემ შეიძლება თქვენი ბრალდებები უარყოს. ასე რომ, ჩაიწერეთ ყოველი დეტალი — რა მოხდა, როგორ მოხდა და სად მოხდა. ასევე, ხომ არ დაუნახავს ვინმეს ან სხვა რელევანტური ინფორმაცია.

თუ შევიწროება ონლაინ სივრცეში ან ტექსტური შეტყობინებით მოხდა, შექმენით საქაღალდე, სადაც შეინახავთ მტკიცებულებებს, როგორიცაა თქვენი საუბრების ე.წ. „სქრინები“ ან მოძალადის მიერ გამოგზავნილი ნებისმიერი მასალა, რაც სიმართლის დამტკიცებაში დაგეხმარებათ. რაც შეიძლება მალე შეინახეთ მტკიცებულებები, რადგან თუკი მოძალადეს ეჭვი გაუჩნდება, რომ თქვენ ამაზე საუბარს აპირებთ, ყველაფერს წაშლის.

იპოვეთ სანდო ადამიანი, რომელსაც თქვენი მდგომარეობის შესახებ მოუყვებით. თუ სკოლის მოსწავლე ხართ, აუცილებლად მოძებნეთ სანდო ზრდასრული ადამიანი. თუ პირველი არჩევანი არ გაამართლებს და სათანადოდ არ მოგისმენთ, მაშინ მოძებნეთ სხვა, ვინც ამას გააკეთებს.

თუ სამსახურში გავიწროებენ, მიმართეთ სანდო კოლეგას ან უფროსს (ცხადია, თუ ის თავად არ არის მოძალადე ან არ დგას მოძალადის მხარეს) ან უფროსის უფროსს. ბევრ კომპანიას აქვს გაწერილი კონკრეტული პროცედურები მსგავს შემთხვევებთან დაკავშირებით — კარგად გაეცანით თქვენს სამუშაო ხელშეკრულებას და შიდა განაწესს.

თუკი საბოლოოდ გადაწყვეტთ, რომ ღიად ისაუბროთ თქვენ მიმართ სექსუალური შევიწროების შემთხვევაზე სკოლაში ან სამსახურში, გაითვალისწინეთ:

• სთხოვეთ სანდო ადამიანს, გამოგყვეთ შეხვედრაზე

• თან იქონიეთ ყველა მტკიცებულება

• ჩაიწერეთ შეხვედრა (ან ჩაინიშნეთ, როდის შედგა, ვინ ესწრებოდა და რა შედეგით დასრულდა) იმ შემთხვევისთვის, თუკი თქვენ მიმართ სექსუალური შევიწროება გაგრძელდება ან თუ რაიმე ფორმით დაისჯებით ამ თემაზე საუბრის გამო

იმ შემთხვევაში, თუ პასუხისმგებელი პირები თქვენს ამბავს სერიოზულად არ მოეკიდებიან და არ მიიღებენ შესაბამის ზომებს, რაც თქვენს დაცვას გულისხმობს, მიმართეთ პოლიციას.

თუკი არავინ გისმენთ

სექსუალურ შევიწროებას შეიძლება საკმაოდ მძიმე და ხანგრძლივი შედეგები მოჰყვეს მსხვერპლისთვის, როგორიცაა: შფოთვა, დეპრესია, თავის ტკივილი, ძილის დარღვევა, წონის დაკლება ან მომატება, გულისრევა, თვითშეფასების დაქვეითება და სექსუალური დისფუნქცია. გაუზიარეთ თქვენი გამოცდილება ისეთ მეგობარს ან სანდო ადამიანს, რომელიც თანაგრძნობითა და პატივისცემით მოგისმენთ. თუკი ასეთი ადამიანი არ გყავთ, შესაძლოა, ფსიქოთერაპევტი დაგეხმაროთ. საკუთარი თავის განკურნება საბოლოოდ ჩვენი საქმეა, მაგრამ აუცილებელი არაა, ეს გზა მარტომ გავიაროთ.

გახსოვდეთ, ხშირია შემთხვევები, როცა მოძალადეები გავლენიანი პირები არიან და ამის გამო დაუსჯელები რჩებიან. ძალიან ხშირად მსხვერპლი, ფაქტობრივად, უძლურია, მიაღწიოს სამართლიანობას, რადგან მმართველ პირებს არ აწყობთ ამბის გახმაურება. ამის მიუხედავად, თუკი თქვენ იპოვით ძალას, რომ ღიად ისაუბროთ თქვენს გამოცდილებაზე, აუცილებლად გააკეთეთ ეს იმისათვის, რათა სხვას თავიდან ააცილოთ მსგავსი შემთხვევები.

თუმცა, პირველ ყოვლისა, უნდა იფიქროთ საკუთარ უსაფრთხოებაზე და თუ სხვა გზა არ არის, შეიცვალეთ სკოლა, სამსახური ან ის ადგილი, სადაც თქვენზე სექსუალურად ძალადობენ ან გავიწროებენ. თუ ფიქრობთ, რომ წასასვლელი არსად გაქვთ ან გამოსავალს ვერ ხედავთ, მიმართეთ თავშესაფრებს ან ამ საკითხზე მომუშავე ორგანიზაციებს. რაც მთავარია, შეეცადეთ, ეს პროცესები მარტომ არ გაიაროთ. იპოვეთ ადამიანი (მეგობარი, თერაპევტი ან სხვა), რომელიც მოგისმენთ და მხარს დაგიჭერთ.